14 Μαίου 1920: η απελευθέρωση της Θράκης.
14 Μαίου 1920 - Τα γεγονότα και η ιστορία των ημερών εκείνων
Στις 14 Μαΐου γιορτάζουμε την απελευθέρωση της Θράκης.
Η Θράκη υποδουλώνεται στους Οθωμανούς γύρω στο 1360. Τότε αρχίζει και μια ιστορία αιώνων γεμάτη αγώνες και θυσίες. Κάποια εποχή η Οθωμανική αυτοκρατορία παραχωρεί στους υπόδουλους την αυτοδιαχείριση των κοινοτικών πραγμάτων που αφορούσαν τη λατρεία, την εκπαίδευση, το οικογενειακό δίκαιο. Με αυτά τα δεδομένα προχώρησε η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη όλης της Θράκης στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς. Το 1821 η Θράκη προσφέρει στον Αγώνα πλοία, χρήματα, ήρωες και ποταμούς αίματος. Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’, ο Μητροπολίτης Σωζοπόλεως Παΐσιος, ο Κάρπος Παπαδόπουλος, ο Αντώνιος και η Δόμνα Βυζβίζη κα. Όλες οι επαναστατικές ενέργειες διαλύθηκαν και οι επαναστάτες εξοντώθηκαν. Στη Φιλιππούπολη, στη Βάρνα, στην Αγχίαλο , στη Μεσημβρία, στη Μάκρη, στη Μαρώνεια, στην Αίνο, στη Σαμοθράκη κ.α.
Πολλά χρόνια αργότερα, με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου τον Αύγουστο του 1913 η Δυτική Θράκη επιδικάζεται στους Βούλγαρους. Ο Θρακιώτικος λαός εξεγείρεται, απωθεί τις Βουλγαρικές δυνάμεις, κηρύσσει την αυτονομία της περιοχής και σχηματίζει προσωρινή Κυβέρνηση. Η Ελληνική Κυβέρνηση όμως, τηρώντας τους όρους της Συνθήκης του Βουκουρεστίου, εγκαταλείπει τη Θράκη , η οποία παραδίνεται στους Βούλγαρους τον Οκτώβριο του 1913. Η ελευθερία κράτησε λοιπόν μόνο τρεις μήνες και έμελλε να αργήσει άλλα έξι χρόνια. Η Βουλγαρική κατοχή κατέστρεψε στα χρόνια που ακολούθησαν τον κοινωνικό και οικονομικό ιστό της τοπικής κοινωνίας. Σταμάτησε τον πολιτισμό και ερήμωσε όλη την περιοχή. 250.000 Έλληνες της Θράκης οδηγήθηκαν στην προσφυγιά. Δεκάδες χιλιάδες σφαγιάσθηκαν.
Το τέλος του Α’ Παγκόσμιου πολέμου βρίσκει την Τουρκία ηττημένη. Η Ελλάδα διεκδικεί ξανά όλη τη Θράκη. Τότε η Γαλλία, για να εξυπηρετήσει τα δικά της συμφέροντα στη Μέση Ανατολή, δια του αρχιστράτηγου των συμμαχικών δυνάμεων της Μέσης Ανατολής Γάλλου Φρανσουά ντ Εσπεραί διατάσσει τα συμμαχικά στρατεύματα να καταλάβουν τη Δυτική Θράκη, επίσημα, για λογαριασμό της συμμαχίας, ουσιαστικά όμως για την επίτευξη των δικών της βλέψεων. Το πρωινό της 4ης Οκτωβρίου 1919 τα συμμαχικά στρατεύματα με επικεφαλής τον στρατηγό Λεοναρδόπουλο μπαίνουν στην Ξάνθη και στη συνέχεια ελευθερώνουν όλη τη Δυτική Θράκη από τους Βούλγαρους.
Οι συμμαχικές δυνάμεις επέβαλαν στη Θράκη καθεστώς διασυμμαχικής κατοχής, ονομάζοντάς την “Χώρα της Θράκης”. Επίσημη γλώσσα ήταν η Γαλλική. Τη Διοίκηση της Θράκης ανέλαβε κατ΄ εξουσιοδότηση του Αρχιστράτηγου ο Στρατηγός Σαρπύ.
Φτάνουμε έτσι στην 14η Μαΐου του 1920, ημέρα που ο Ελληνικός Στρατός διατάσσεται να αναλάβει εξ ονόματος των συμμάχων την κατάληψη και διοίκηση της Δυτικής Θράκης, αντικαθιστώντας τα Γαλλικά στρατεύματα. Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου, με τη Συνθήκη των Σεβρών, η Θράκη προσαρτάται οριστικά στην Ελλάδα.
Οι Θρακιώτες μαθαίνουν το πολυπόθητο γεγονός στις 30 Ιουλίου 1920 από το εξής τηλεγράφημα του ίδιου του Βενιζέλου προς τον κυβερνητικό αντιπρόσωπο της Θράκης: «Χαίρω μεγάλως αγγέλων υμίν ότι σήμερον εβδόμην επέτειον Συνθήκης Βουκουρεστίου υπεγράφη συνθήκη ειρήνης μετά Τουρκίας, δι' ης αι κυριότεραι σύμμαχοι δυνάμεις μεταβίβασαν ημίν Δυτικήν Θράκην».
Σήμερα στη χαραυγή του 21ου αιώνα, η Θράκη στέκεται πια υπερήφανη και στολισμένη με τις ομορφιές της. Τις φυσικές, τις πολιτιστικές, τις πνευματικές. Αποτελώντας το ανατολικό άκρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχοντας αναγνωριστεί επιτέλους η σημασία της για την Ελλάδα, ατενίζει το μέλλον με μεγαλύτερη αισιοδοξία. Η γεωπολιτική της θέση καθίσταται όλο και πιο σημαντική.
Οι αγώνες και οι θυσίες των προγόνων μας δικαιώθηκαν. Ελεύθεροι συνεχίζουμε το έργο της ανάπτυξης και της προόδου. Το νόημα της σημερινής Επετείου είναι το χρέος μας να μη λησμονούμε την ιστορία μας και να αποτίουμε φόρο τιμής στους πρωταγωνιστές της.
Λίγα χρόνια πριν από την απελευθέρωση της Θράκης
Το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου βρήκε το Dedeagatch (σημερινή Αλεξανδρούπολη), χτυπημένο από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς του 1915, να παραμένει στην κατοχή της Βουλγαρίας. Πολλοί κάτοικοί του είχαν αναγκαστεί από τη Βουλγαρική κατοχή να εγκαταλείψουν τις κατοικίες τους, το λιμάνι ήταν γεμάτο από λείψανα των σκαφών που είχαν βυθιστεί κατά τους βομβαρδισμούς, σύμφωνα δε με δημοσιεύματα της εποχής 150 οικίες ήταν τελείως κατεστραμμένες και 250 ημικατεστραμμένες («εφημερίς των Βαλκανίων» 12.11.1919).
Στις 29 Σεπτεμβρίου 1918 η Βουλγαρία υπέγραψε στη Θεσσαλονίκη ανακωχή πρώτη από τις κεντρικές δυνάμεις που αντιμάχονταν την Ανταντ. Έτσι συμφώνησε να εγκαταλείψει όλα τα Σερβικά και Ελληνικά εδάφη που εξακολουθούσε να κατέχει ο στρατός της και που μέχρι τότε ισχυριζόταν ότι είναι δικά της. Οι Βρετανοί μπήκαν στη Σόφια και ο FRANCHET D’ ESPEREY αρχιστράτηγος των συμμαχικών δυνάμεων στο βαλκανικό μέτωπο διέταξε το Άγγλο στρατηγό Miln έχοντας υπό τις διαταγές του επτά (7) συμμαχικές μεραρχίες να επιτεθεί εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Έτσι μεταξύ αυτών η 22η Βρετανική Μεραρχία που ανέλαβε την προκάλυψη από τη θάλασσα μέχρι το Σουφλί επιβιβάσθηκε στις 25 Οκτωβρίου από το Σταυρό Χαλκιδικής σε ατμόπλοια για να μεταφερθεί στο Dedeagatch (Αλεξανδρούπολη), ενώ η 122η Γαλλική Μεραρχία έλαβε θέσεις προκαλύψεως από το Σουφλί μέχρι το Αχούρμπεη (σημερινό Χειμώνιο), με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη της σιδηροδρομικής γραμμής Αndrianople - Dedeagatch για την ελεύθερη χρησιμοποίηση της. Μάλιστα οι Βρετανοί με την άφιξή τους στην πόλη εγκατέστησαν Βρετανικό Στρατιωτικό Κοιμητήριο (βλ. προηγούμενο φύλλο).
Οι συμμαχικές δυνάμεις όμως δεν χρειάστηκε να ρίξουν ούτε μια ντουφεκιά γιατί από το φόβο της επικείμενης επιθέσεως και με το στρατό τους αιχμαλωτισμένο και υποχωρούντα στην Παλαιστίνη, οι Οθωμανοί στις 30 Οκτωβρίου 1918 υπέγραψαν και αυτοί ανακωχή στο Μούδρο της Λήμνου με τον Άγγλο ναύαρχο Κάλθορπ ο οποίος ενήργησε εν ονόματι των συμμάχων. Σύμφωνα με τους όρους της ανακωχής μια βρετανική μεραρχία θα καταλάμβανε τα Δαρδανέλια και το Βόσπορο. Ο Φρανσε ντ’ Εσπερέ όμως διέταξε για την ενέργεια αυτή την 28η Βρετανική μεραρχία να επιβιβαστεί σε πλοία από τη Θεσσαλονίκη και την 122η Γαλλική Μεραρχία να συγκεντρωθεί στο Dedeagatch απ’όπου θα μεταφέρετο ατμοπλοϊκώς στο Βόσπορο.
Μετά την υπογραφή της ανακωχής εκ μέρους της Βουλγαρίας και την αποχώρηση των συμμαχικών στρατευμάτων, η Δυτική Θράκη εξακολούθησε να παραμένει υπό την κατοχή της τελευταίας που διατήρησε στρατιωτικές και πολιτικές αρχές αλλά εγκαταστάθηκε διασυμμαχικός έλεγχος και ολιγάριθμα συμμαχικά στρατεύματα κατέλαβαν τα σπουδαιότερα κέντρα για την εξασφάλιση των συγκοινωνιών και τη φρούρηση της σιδηροδρομικής γραμμής Κουλελί Μπουργας (Πύθιο) - Κων/πολεως αλλά και τη διατήρηση της τάξεως στις πόλεις και την ύπαιθρο. Τα ανωτέρω στρατιωτικά τμήματα αποτελούνταν από ένα γαλλικό τάγμα, ένα τάγμα Σενεγαλέζων, ένα γαλλικό λόχο και μια βρετανική διμοιρία. Αρχηγός των στρατευμάτων κατοχής ήταν ο Γάλλος συνταγματάρχης Allier (Αλλιέ) με έδρα αρχικώς το Dedeagatch και εν συνεχεία την Ξάνθη και την Κομοτηνή.
Εντωμεταξύ έντονες ήταν οι διπλωματικές διεργασίες στο συνέδριο της ειρήνης που άρχισε στο Παρίσι όπου η Δυτική Θράκη είχε αποβεί πεδίο ανταγωνισμών διαφόρων ενδιαφερομένων κρατών.
Οι Αμερικανοί αντιπρόσωποι δήλωναν απερίφραστα ότι η Δυτική Θράκη θα πρέπει να παραμείνει στην Βουλγαρία αρνούμενοι το βουλγαρικό αποκλεισμό από το Αιγαίο. Συγκεκριμένα πρότειναν να δοθεί στην Ελλάδα μόνο η περιοχή Ξάνθης - Γκιουμουλτζίνας ενώ η υπόλοιπη βόρεια δυτική Θράκη θα πήγαινε στη Βουλγαρία και η υπόλοιπη νότια δυτική Θράκη μαζί με όλη την Ανατολική στο νεοσύστατο κράτος της Κων/πολεως το οποίο ήλπιζαν ότι θα αναλάμβαναν υπό την κηδεμονία τους με εντολή της νεοσύστατης κοινωνίας των εθνών. Η στάση τους αυτή οφειλόταν και στη ένθερμη συμπάθεια του Δημοκρατικού προέδρου Wilson προς τη Βουλγαρία εξαιτίας της επιρροής τόσο της γυναίκας του και της αδερφής της που είχε παντρευτεί τον πρεσβευτή της Βουλγαρίας στην Ουάσιγκτον, όσο και των ανθελληνικών κύκλων του Ροβερτείου Κολλεγίου Κων/πολεως καθώς και των μεγαλεμπόρων καπνού ανταγωνιστών των ελληνικών συμφερόντων.
Η Γαλλία πρότεινε σαν συμβιβασμό τη δημιουργία ενός ελεύθερου κράτους του Dedeagatch που θα περιείχε ένα διάδρομο κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής που συνέδεε τα λιμάνι αυτό με την Αndrianople (Αδριανούπολη). Μετά από πολλές διαπραγματεύσεις τελικά, ύστερα σχεδόν από ένα χρόνο από το τέλος του πολέμου και αφού αποτραβήχτηκε λόγω ασθενείας από το προσκήνιο ο τιμηθείς με Νόμπελ Ειρήνης για το έτος 1919 Πρόεδρος Wilson, η Δυτική Θράκη αφαιρέθηκε από τη Βουλγαρία με τη συνθήκη του Neuilly sur Seine (14/27.11.1919). Με το άρθρο 48 της συνθήκης αυτής η Δυτική Θράκη θα υπάγονταν μέχρι της διευθέτησης της οριστικής της τύχης υπό τη διοίκηση Γάλλου αρμοστή και θα αποτελούσε ένα είδος διασυμμαχικού κράτους (Thrace Interalliee).
Ήδη ενώ προετοιμαζόταν η υπογραφή της οι σύμμαχοι εξουσιοδότησαν τον Φρανσε ντ’ Εσπερέ, αρχηγό πλέον του συμμαχικού στρατού της Ανατολής, όπως εντός του Οκτωβρίου του 1919 διατάξει την εκκένωση της Δυτικής Θράκης από τους Βουλγάρους. Αρμοστής ορίστηκε ο Γάλλος στρατηγός Charpy, ο οποίος στις 10 Οκτωβρίου 1919 εγκαταστάθηκε στην Κομοτηνή όπου παρέλαβε τη διοίκηση από τον Allier (Αλλιέ) ενώ στις 18 Οκτωβρίου 1919 κατελήφθησαν υπό συμμαχικές δυνάμεις η περιφέρεια της Κομοτηνής και του Κaragatch.
Ο ΤΥΠΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ
Οι διεργασίες για την ενσωμάτωση της Θράκης στην Ελλάδα και τα στρατιωτικά γεγονότα που ακολούθησαν και είχαν σαν αποτέλεσμα την ενσωμάτωση της Θράκης, απασχόλησαν όλο τον Ελληνικό τύπο της εποχής, κυρίως των Αθηνών («Ακρόπολις», «Πατρίς», «Αθήναι», «Νέα Ελλάς», «Καθημερινή», κ.λ.π.) αλλά και της Θεσσαλονίκης («Μακεδονία», «Φως», «Νέα Αλήθεια»).
Στην Αθήνα, ο μεν συμπολιτευόμενος τον Βενιζέλο τύπος (Ακρόπολις, Πατρίς) έδινε στην απελευθέρωση της Θράκης διαστάσεις θριάμβου και περιλάμβανε τα γεγονότα με τον μανδύα του θρύλου. Σε αντίθεση με τον αντιπολιτευόμενο στον Βενιζέλο τύπο, (Καθημερινή, Νέα Αστραπή), ο οποίος, αν και δεν αποσιωπούσε τις θετικές εξελίξεις στη Θράκη, τις υποβάθμιζε και τις απέδιδε περισσότερο στο δαιμόνιο της φυλής, παρά στη πολιτική και στρατηγική ικανότητα του Βενιζέλου, την οποία και δεν αναγνώριζε.
Στη Θεσσαλονίκη η «Μακεδονία», ιδρυτής και διευθυντής της οποίας ήταν ο Κ. Βελλίδης, παρουσίαζε τα γεγονότα με πολύ έντονο το βιωματικό στοιχείο και αφουγκραζόμενη τους παλμούς εκείνης της εποχής. Είχε μόνιμο απεσταλμένο στη Θράκη τον Πέτρο Λεβαντή και ήταν πλήρως ενήμερη για τις εξελίξεις, τις οποίες με άρθρα και σχόλια ανέλυε αναδεικνύοντας πέρα από την αντικειμενική θεώρηση των γεγονότων και την εθνική έξαρση που επικρατούσε στον λαό.
Η εφημερίδα αυτή ήταν μακριά από το επίκεντρο των πολιτικών αντιπαραθέσεων (Βενιζελικών και Αντιβενιζελικών) και έδινε πληθώρα ειδήσεων, ασκούσε εποικοδομητική κριτική και ζητούσε συνετή διαχείριση των εδαφών που κατακτούσε ο στρατός μας. Σημείωνε συγκεκριμένα: «Η Δυτική Θράκη είναι σήμερον Ελλάς και πρέπει να εξαλειφθεί απ΄ εκεί κάθε ίχνος βουλγαροκρατίας» και απαιτούσε την άμεση κατάργηση του βουλγαρικού δασμολογίου
Η παλιννόστηση των προσφύγων
Από τον Γενάρη του 1920 η Θράκη είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του τύπου. Στις 16 Ιανουαρίου 1920 στην εφημερίδα «ΤΟ ΦΩΣ» βρίσκουμε στη πρώτη σελίδα ένα μονόστηλο με τίτλο «ΕΙΣ ΤΗΝ ΘΡΑΚΗΝ» και αναφέρει: «Οι εγκατασταθέντες μέχρι σήμερον εις Θράκην ανέρχονται εις 40 χιλιάδας»।
Η παλιννόστηση των προσφύγων
Από τον Γενάρη του 1920 η Θράκη είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του τύπου. Στις 16 Ιανουαρίου 1920 στην εφημερίδα «ΤΟ ΦΩΣ» βρίσκουμε στη πρώτη σελίδα ένα μονόστηλο με τίτλο «ΕΙΣ ΤΗΝ ΘΡΑΚΗΝ» και αναφέρει: «Οι εγκατασταθέντες μέχρι σήμερον εις Θράκην ανέρχονται εις 40 χιλιάδας»।
Το γεγονός αυτό δείχνει να αποδίδουν οι προσπάθειες της Ελληνικής Κυβέρνησης δια του εκπροσώπου της στη Συμμαχική Διοίκηση της Θράκη Χαρίση Βαμβακά να επαναπατρισθούν οι Έλληνες που είχαν φύγει ως πρόσφυγες από το 1913 εξ αιτίας της Βουλγαρικής κατοχής।
Στις 28 Ιανουαρίου 1920 η «Μακεδονία» δημοσιεύει στη 2η σελίδα ανταπόκριση από την Ξάνθη με τίτλο «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΖΩΗ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ» και υπότιτλο «Πως γίνεται η παλινόστηση. Το έργον της περιθάλψεως. Νοσοκομεία, ιατρεία, πρατήρια, σχολαί, ορφανοτροφεία». Στο κείμενο μεταξύ των άλλων αναφέρει: «…Ιδρύθησαν ιατρεία εις Γκιουμουλτζίναν, Δεδέαγατς, Σουφλί, Διδυμότειχον και Κάραγατς, παρεχομένων φαρμάκων και ιατρικής περιθάλψεως δωρεάν, ανεξαρτήτως φυλής εις πάντας. Ιδρύθησαν επίσης Νοσοκομεία εις Ξάνθην και Δεδέαγατς……
Ελπίζεται ταχέως να οικοδομηθούν τα κατεστραμένα χωρία Κιρκά, Μάκρη, Μαρώνεια και Μπουλούστρα……. Ήδη ιδρύθη εις Γκιουμουλτζίναν ορφανοτροφείον, όπου διαμένουν τα ορεφανά της Θράκης.
Ιδρύεται οικοτροφείον αρρένων εις Ξάνθην και βιοτεχνική σχολή, οικοτροφείον θηλέων εν Δεδεαγάτς και πρακτική αγροτική σχολή εις Γκιουμουλτζίνα. Επίσης ιδρύεται διδασκαλείον νηπιαγωγών μετά οικοτροφείου εν Δεδέαγατς»
Η Προετοιμασία
Πλησιάζοντας στην ημέρα των επιχειρήσεων κατάληψης της Θράκης τα δημοσιεύματα για τη Θράκη πληθαίνουν. Στις 7 Μαΐου 1920 η εφημερίδα «ΦΩΣ» δημοσιεύει ανταπόκριση συνεργάτη της από το Διδυμότειχο: «…Διερχόμεθα το όμορφο Σουφλί που γιγαντούται σαν ζέφυρος από εθνική ψυχή το ελληνικό του παράστημα, η ελληνική του θέα. Στο σταθμό πολύ πλήθος γελά. Γειά σας παιδιά! Πότε έρχονται οι δικοί μας; Είναι ολοζώντανη ερώτησις τούτο! …..Φθάνομεν στο Διδυμότειχο. Στο σταθμό ακούω τακτικά το «γειά σας παιδιά», τελωνοφύλακες της Θρακικής κυβερνήσεως με τον κούκο της Άμυνας με το γλυκό τους χακί προδίδουν ότι κατά τα τρία τέταρτα είναι ελληνικό.......».
Το δημοσίευμα όμως που δείχνει καθαρά ότι πλησιάζει η ημέρα έλευσης του ελληνικού στρατού το έχει η «Μακεδονία» στις 8 Μαΐου 1920 με το οποίο πληροφορεί τους αναγνώστες της ότι «Ο Σαρπύ διετάχθη να παραδώση εις τον Ελληνικόιν Στρατόν»।
Και στις 12 Μαΐου 1920 «TΟ ΦΩΣ» σε ανταπόκρισή του από την Κομοτηνή αναφέρει: «Γκιουμουλτζίνα 9 Μαϊου…και ετοιμάζονται και φροντίζουν και κεντούν σημαίες … όλα τα κορίτσια φροντίζουν πως θα δείξουν πιο δυνατά, πιο έντονα την χαρά τους. Οι πρόσκοποι, τα παιδιά του σχολείου δοκιμάζουν τις αθώες και ευγενικές φωνές τους με τα τραγούδια που θα ψάλλουν στους ελευθερωτάς, τα ορφανά πως θα συγκινήσουν πιο πολύ, οι δεσποινίδες πως θα ευχαριστήσουν και όλοι περιμένουν…».
Η Προετοιμασία
Πλησιάζοντας στην ημέρα των επιχειρήσεων κατάληψης της Θράκης τα δημοσιεύματα για τη Θράκη πληθαίνουν. Στις 7 Μαΐου 1920 η εφημερίδα «ΦΩΣ» δημοσιεύει ανταπόκριση συνεργάτη της από το Διδυμότειχο: «…Διερχόμεθα το όμορφο Σουφλί που γιγαντούται σαν ζέφυρος από εθνική ψυχή το ελληνικό του παράστημα, η ελληνική του θέα. Στο σταθμό πολύ πλήθος γελά. Γειά σας παιδιά! Πότε έρχονται οι δικοί μας; Είναι ολοζώντανη ερώτησις τούτο! …..Φθάνομεν στο Διδυμότειχο. Στο σταθμό ακούω τακτικά το «γειά σας παιδιά», τελωνοφύλακες της Θρακικής κυβερνήσεως με τον κούκο της Άμυνας με το γλυκό τους χακί προδίδουν ότι κατά τα τρία τέταρτα είναι ελληνικό.......».
Το δημοσίευμα όμως που δείχνει καθαρά ότι πλησιάζει η ημέρα έλευσης του ελληνικού στρατού το έχει η «Μακεδονία» στις 8 Μαΐου 1920 με το οποίο πληροφορεί τους αναγνώστες της ότι «Ο Σαρπύ διετάχθη να παραδώση εις τον Ελληνικόιν Στρατόν»।
Και στις 12 Μαΐου 1920 «TΟ ΦΩΣ» σε ανταπόκρισή του από την Κομοτηνή αναφέρει: «Γκιουμουλτζίνα 9 Μαϊου…και ετοιμάζονται και φροντίζουν και κεντούν σημαίες … όλα τα κορίτσια φροντίζουν πως θα δείξουν πιο δυνατά, πιο έντονα την χαρά τους. Οι πρόσκοποι, τα παιδιά του σχολείου δοκιμάζουν τις αθώες και ευγενικές φωνές τους με τα τραγούδια που θα ψάλλουν στους ελευθερωτάς, τα ορφανά πως θα συγκινήσουν πιο πολύ, οι δεσποινίδες πως θα ευχαριστήσουν και όλοι περιμένουν…».
Την ίδια ημέρα η εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ» των Αθηνών, σε ανταπόκρισή του Α. Κοντόπουλου από την Κομοτηνή, με τίτλο «Η εγκατάστασις των Αρχών μας συντελείται καθ΄’ όλην την Δυτ. Θράκην. Η σελίς του Βασιλείου της Μεγάλης Ελλάδος» αναφέρει μεταξύ των άλλων: «Συμφώνως προς την διαταγήν του Στρατηγού Σαρπύ εξακολουθεί η αναχώρησις των Γαλλικών στρατευμάτων εκ της Δυτ. Θράκης. Σήμερον (σ.σ. 11 Μαΐου) αναχωρούν εντεύθεν οι Σενεγαλέζοι, αύριον δε αι λοιπαί υπηρεσίαι…. Αι Ελληνικαί αρχαί εγκατεστάθησαν πανταχού.
Σήμερον την πρωϊαν εις την ενταύθα Νομαρχίαν έλαβε χώραν συγκινητική τελετή. Εκλείσθησαν τα βιβλία της διασυμμαχικής υπηρεσίας και εν μέσω των γενικών ζητωκραυγών των παραστάντων εις αυτά νέα σελίς με τον τίτλον «ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ»….Το απόγευμα παρεδόθησαν εις τα εεληνικάς αρχάς επισήμως όλαι αι υπηρεσία….».
Η ημερήσια «Καθημερινή» , ως αντιβενιζελική εφημερίδα, λίγες μέρες πριν την είσοδο του Ελληνικού Στρατού στη Θράκη, στις 12 Μαΐου 1920 στις πληροφορίες στη πρώτη σελίδα της διαπιστώνει μεγάλους κινδύνους από την προετοιμαζόμενη αντίσταση των Βουλγάρων υπό τον στρατηγό Πρωτογίνωφ και τον συνεργάτη του Νάτσεφ.
Στις 13 Μαϊου 1920 «ΤΟ ΦΩΣ» σε ανταπόκριση του απεσταλμένου της αναφέρει: «Μέσω απείρων δυσχερειών ευρίσκομαι επί τέλους με στολήν Έλληνος στραιώτου εις την διασυμμαχικήν και αύριο νελληνικήν πλέον Γκιουμουλτζίναν, ελληνικήν και τυπικώς δηλαδή διότι η Γκιουμουλτζίνα είναι παρ΄ όλας τας προσπαθείας των Βουλγάρων Ελληνική όσον και αι Αθήναι. Παντού Ελληνική γλώσσα, παντού Έλληνες, παντού ελληνικαί σημαίαι…..» Και καταλήγει «Επισήμως εν μέσω επευφημιών εκλείσθησαν σήμερον τα βιβλία και ήρξαντο νέα με τον τίτλον «Βασίλειον της Μεγάλης Ελλάδος.......»
Οι Πολεμικοί ανταποκριτές
Πριν αναφερθούμε στα γεγονότα της 14ης Μαΐου 1920, σημειώνουμε ότι την προέλαση των ελληνικών στρατευμάτων παρακολουθούσαν από κοντά αρκετοί πολεμικού ανταποκριτές του ελληνικού και ξένου τύπου। Ανάμεσα σ΄ αυτούς είναι ο Ferryman της Morning Post, ο Raymond της Havas, ο Περδίκης της Exchange, ο Μοσχόπουλος του γραφείου τύπου του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, ο Δημ। Σβολόπουλος της «Νέας Ελλάδος», ο Α। Κοντόπουλος της «Πατρίδος», ο Π. Οικονόμου του «Εμπρός», ο Πέτρος Λεβαντής της «Μακεδονίας», ο Αρίστος Χασηριζόγλου της «Νέας Αλήθειας» από τη Θεσσαλονίκη και πολλοί άλλοι, που παρά τις δυσκολίες της εποχής υπηρετούσαν την ενημέρωση.
Η ημερήσια «Καθημερινή» , ως αντιβενιζελική εφημερίδα, λίγες μέρες πριν την είσοδο του Ελληνικού Στρατού στη Θράκη, στις 12 Μαΐου 1920 στις πληροφορίες στη πρώτη σελίδα της διαπιστώνει μεγάλους κινδύνους από την προετοιμαζόμενη αντίσταση των Βουλγάρων υπό τον στρατηγό Πρωτογίνωφ και τον συνεργάτη του Νάτσεφ.
Στις 13 Μαϊου 1920 «ΤΟ ΦΩΣ» σε ανταπόκριση του απεσταλμένου της αναφέρει: «Μέσω απείρων δυσχερειών ευρίσκομαι επί τέλους με στολήν Έλληνος στραιώτου εις την διασυμμαχικήν και αύριο νελληνικήν πλέον Γκιουμουλτζίναν, ελληνικήν και τυπικώς δηλαδή διότι η Γκιουμουλτζίνα είναι παρ΄ όλας τας προσπαθείας των Βουλγάρων Ελληνική όσον και αι Αθήναι. Παντού Ελληνική γλώσσα, παντού Έλληνες, παντού ελληνικαί σημαίαι…..» Και καταλήγει «Επισήμως εν μέσω επευφημιών εκλείσθησαν σήμερον τα βιβλία και ήρξαντο νέα με τον τίτλον «Βασίλειον της Μεγάλης Ελλάδος.......»
Οι Πολεμικοί ανταποκριτές
Πριν αναφερθούμε στα γεγονότα της 14ης Μαΐου 1920, σημειώνουμε ότι την προέλαση των ελληνικών στρατευμάτων παρακολουθούσαν από κοντά αρκετοί πολεμικού ανταποκριτές του ελληνικού και ξένου τύπου। Ανάμεσα σ΄ αυτούς είναι ο Ferryman της Morning Post, ο Raymond της Havas, ο Περδίκης της Exchange, ο Μοσχόπουλος του γραφείου τύπου του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, ο Δημ। Σβολόπουλος της «Νέας Ελλάδος», ο Α। Κοντόπουλος της «Πατρίδος», ο Π. Οικονόμου του «Εμπρός», ο Πέτρος Λεβαντής της «Μακεδονίας», ο Αρίστος Χασηριζόγλου της «Νέας Αλήθειας» από τη Θεσσαλονίκη και πολλοί άλλοι, που παρά τις δυσκολίες της εποχής υπηρετούσαν την ενημέρωση.
Οι περισσότεροι απ΄ αυτούς συνόδευαν την Μεραρχία των Σερρών με τον Στρατηγό Ζυμβρακάκη από την Ξάνθη προς την Κομοτηνή ή ανέμεναν τον Ελληνικό στρατό στην Κομοτηνή, έδρα της διασυμμαχικής διοίκησης. Έτσι δεν έχουμε λεπτομερείς ανταποκρίσεις από το Δεδέαγατς την ημέρα της αποβίβασης του Ελληνικού στρατού με τον Κων/ντίνο Μαζαράκη - Αινιάν και την Μεραρχία Ξάνθης, διότι δεν είχε επιτραπεί να επιβιβασθούν στα πλοία πολεμικοί ανταποκριτές. Έτσι οι περιγραφές των γεγονότων στο Δεδέαγατς τις δύο πρώτες ημέρες και οι αναφορές σε αυτά γίνονται κυρίως από όσα αναφέροντο στα πολεμικά ανακοινωθέντα.
Η μεγάλη ημέρα
Η Ημέρα ΜΗΔΕΝ είναι η 14η Μαΐου 1920. Είναι η ημέρα που ένα τμήμα του ελληνικού στρατού ξεκινώντας από τη Ξάνθη (Παμίκος Ζυμβρακάκης) εισέρχεται στη Κομοτηνή ενώ ένα άλλο τμήμα (Κωνσταντίνος Μαζαράκης – Αινιάν) ξεκινώντας με πλοία από το λιμάνι των Ελευθερών Καβάλας αποβιβάζεται στο λιμάνι του Δεδέαγατς και απελευθερώνουν απ΄ άκρου σε άκρον όλο το χώρο της Δυτικής Θράκης και τον ενσωματώνουν στο Ελληνικό Κράτος. Πλην όμως τα γεγονότα της απελευθέρωσης αναφέρονται στα φύλλα της επόμενης ημέρας, ήτοι της 15ης Μαϊου 1920.
Η μεγάλη ημέρα
Η Ημέρα ΜΗΔΕΝ είναι η 14η Μαΐου 1920. Είναι η ημέρα που ένα τμήμα του ελληνικού στρατού ξεκινώντας από τη Ξάνθη (Παμίκος Ζυμβρακάκης) εισέρχεται στη Κομοτηνή ενώ ένα άλλο τμήμα (Κωνσταντίνος Μαζαράκης – Αινιάν) ξεκινώντας με πλοία από το λιμάνι των Ελευθερών Καβάλας αποβιβάζεται στο λιμάνι του Δεδέαγατς και απελευθερώνουν απ΄ άκρου σε άκρον όλο το χώρο της Δυτικής Θράκης και τον ενσωματώνουν στο Ελληνικό Κράτος. Πλην όμως τα γεγονότα της απελευθέρωσης αναφέρονται στα φύλλα της επόμενης ημέρας, ήτοι της 15ης Μαϊου 1920.
Στις 14 Μαϊου οι εφημερίδες γράφουν: Η «ΠΑΤΡΙΣ» έχει τίτλους «Η Βουλγαρία ειδοποιήθηκε δια την κατάληψιν της Θράκης υπό της Ελλάδος. Η Κυβέρνηση της Σόφιας εξοπλίζει τους χωρικούς. Οι Τούρκοι και οι Βούλγαροι Θράκης αναγνωρίζουν το Ελληνικό καθεστώς. Δηλώσεις των προς τον κ. Βαμβακά». Ενώ η «ΑΘΗΝΑΙ» σε ανταπόκριση από την Κομοτηνή αναφέρει: «Γκιουμουλτζίνα 13. Ο Βαμβακάς εγατέστησεν ήδη τας ελληνικάς αρχάς εις το παραδοθέν Διοικητήριον της Γκιουμουλτζίνας. Η καθόλου παράδοσις λήγει όσον ούπω.
Από της μεσημβρίας της Παρασκευής θα αρχίση καθαρώς η λειτουργία των ελληνικών υπηρεσιών και ο κ. Σαρπύ θέλει παραδώσει την διοίκησιν της Θράκης εις τον Έλληνα διοικητήν. Οι προϊστάμενοι των άχρι τούδε υπηρεσιών υπεχρεώθησαν να παραμείνουν πλησίον των Ελλήνων τοιούτων μέχρι της 28ης Μαΐου δια να παρέχουν τας αναγκαίας πληροφορίας. Χθές αφίκετο ο Διοικητής της χωροφυλακής ταγματάρχης Καλλιάνης….».
Στις 15 Μαΐου 1920 οι εφημερίδες δημοσιεύουν ολόκληρο ή αποσπάσματα από το ανακοινωθέν της 14ης Μαϊου 1920 του στρατιωτικού γραφείου τύπου που αναφέρει: « Η Μεραρχία Σερρών ηγουμένου του αντιστράτηγου κ. Ε. Ζυμβρακάκη εισήλθε μετά μεγάλης τάξεως και επιβλητικότητας εις Γκιουμουλτζίναν ( τα βυζαντινά Κουμουτζηνά) γενομένη ενθουσιωδέστατα δεκτή υπό του πληθυσμού. Παρίσταντο οι πρόεδροι όλων των κοινοτήτων μηδέ τω ν Βουλγάρων εξαιρουμένων. Πλήρης ησυχία και τάξις επικρατεί. Οι σιδηρόδρομοι κυκλοφορούν ελευθέρως»!
Στην «Ακρόπολις» παρατίθενται συνεχείς πρωτοσέλιδες ανταποκρίσεις και πολύστηλα ρεπορτάζ από την προέλαση του Ελληνικού στρατού στη Δυτική και Ανατολική Θράκη. «Η προέλασις του στρατού μας εις Θράκην. Γκιουμουλτζίνα και Δεδέαγατς κατελήφθησαν. Ακράτητος ενθουσιασμός και πλήρης τάξις». Και σε άλλη στήλη δημοσιεύει τηλεγράφημα από τη Θεσσαλονίκη με το ανακοινωθέν του Γενικού Στρατηγείου Εθνικής ΄Αμυνας και την παρατήρηση ότι στην Θεσσαλονίκη επικρατούσε μεγάλος ενθουσιασμός για τις επιτυχίες του Ελληνικού στρατού. Αναφέρει το ανακοινωθέν:
«Από πρωϊας σήμερον ήρχισεν η προέλασις του στρατού μας εκ του τριγώνου της Ξάνθης προς κατάληψιν της Γκιουμουρτζίνας, ήτις ήδη θα έχη συντελεσθή». Και στη συνέχεια αναφέρει ότι το ίδιο ανακοινωθέν γνωστοποιούσε και την ταυτόχρονη κατάληψη του Δεδέαγατς, γύρω στις 6 το πρωί, με απόβαση των στρατευμάτων μας στη πόλη και συνεχίζει «εις τον στρατόν μας έγινε ενθουσιώδης υποδοχή εκ μέρους των Ελλήνων και Τούρκων κατοίκων της πόλης . Οι Γάλλοι παρέσχον μεγάλας ευκολίας εις τον στρατόν μας κατά την απόβασιν και κατά την κατάληψιν της πόλεως. Επί τη επισήμω αναγγελία του εφροσύνου γεγονότος συνεκροτήθη (σ.σ. στη Θεσσαλονίκη) ογκώδης διαδήλωσις υπό του ενθουσιώντος λαού ενταύθα Η πόλις πανηγυρίζει. Οι κώδωνες όλων των ναών σημαίνουν χαρμοσύνως»
Στις 15 Μαΐου 1920 με δίστηλο τηλεγράφημα του ανταποκριτή της η «Ακρόπολις» αναγγέλλει: «Ήρχισεν χθες η προέλασις του ελληνικού στρατού εις Θράκην. Κατελήφθη η Γκιουμουλτζίνα και το Δεδέαγατς. Αρχηγός του αποβιβασθέντος εις Δεδέαγατς στρατού είναι ο υποστράτηγος κ. Μαζαράκης και του εισελθόντος εις Γκιουμουλτζίνα ο υποστράτηγος κ. Παμίκος Ζυμβρακάκης».Στη συνέχεια φιλοξενεί το κείμενο της ημερήσιας διαταγής του σωματάρχη Εμμανουήλ Ζυμβρακάκη που άρχιζε με τη φράση «Η Θράκη επανέρχεται εις την μητέρα Ελλάδα».
Την ίδια μέρα και σε άλλη στήλη ανέφερε τηλεγράφημα από το Παρίσι, σύμφωνα με το οποίο ο Τζαφέρ Ταγιάρ προετοίμαζε αντίσταση κατά των Ελλήνων.
Στις 15 Μαΐου 1920 η ίδια εφημερίδα αναφέρει με τίτλο «Η προέλαση εις την Θράκην»: «Ασήμαντος συμπλοκή με κομιτατζήδες και Βουλγάρους στρατιώτες. Δεν υπάρχουν φόβοι σοβαρότερων συρράξεων. Η προέλαση δεν ήταν τόσο απρόσκοπτη και ήρεμη όσον ήθελε να την παρουσιάσει η ελληνική πλευρά. Ομάδες κομιτατζήδων (Τούρκων και Βουλγάρων), υπό την καθοδήγηση του Τούρκου συνταγματάρχη και συνεργάτη του Κεμάλ, Τζαφέρ Ταγιάρ, επιδίδονταν σε ενόπλους επιθέσεις και υπήρχον συνεχή επεισόδια, με υπόδειξη και ενίσχυσιν εκ Σόφιας και Κωνσταντινούπολιν».
Στις 15 Μαΐου 1920 οι εφημερίδες δημοσιεύουν ολόκληρο ή αποσπάσματα από το ανακοινωθέν της 14ης Μαϊου 1920 του στρατιωτικού γραφείου τύπου που αναφέρει: « Η Μεραρχία Σερρών ηγουμένου του αντιστράτηγου κ. Ε. Ζυμβρακάκη εισήλθε μετά μεγάλης τάξεως και επιβλητικότητας εις Γκιουμουλτζίναν ( τα βυζαντινά Κουμουτζηνά) γενομένη ενθουσιωδέστατα δεκτή υπό του πληθυσμού. Παρίσταντο οι πρόεδροι όλων των κοινοτήτων μηδέ τω ν Βουλγάρων εξαιρουμένων. Πλήρης ησυχία και τάξις επικρατεί. Οι σιδηρόδρομοι κυκλοφορούν ελευθέρως»!
Στην «Ακρόπολις» παρατίθενται συνεχείς πρωτοσέλιδες ανταποκρίσεις και πολύστηλα ρεπορτάζ από την προέλαση του Ελληνικού στρατού στη Δυτική και Ανατολική Θράκη. «Η προέλασις του στρατού μας εις Θράκην. Γκιουμουλτζίνα και Δεδέαγατς κατελήφθησαν. Ακράτητος ενθουσιασμός και πλήρης τάξις». Και σε άλλη στήλη δημοσιεύει τηλεγράφημα από τη Θεσσαλονίκη με το ανακοινωθέν του Γενικού Στρατηγείου Εθνικής ΄Αμυνας και την παρατήρηση ότι στην Θεσσαλονίκη επικρατούσε μεγάλος ενθουσιασμός για τις επιτυχίες του Ελληνικού στρατού. Αναφέρει το ανακοινωθέν:
«Από πρωϊας σήμερον ήρχισεν η προέλασις του στρατού μας εκ του τριγώνου της Ξάνθης προς κατάληψιν της Γκιουμουρτζίνας, ήτις ήδη θα έχη συντελεσθή». Και στη συνέχεια αναφέρει ότι το ίδιο ανακοινωθέν γνωστοποιούσε και την ταυτόχρονη κατάληψη του Δεδέαγατς, γύρω στις 6 το πρωί, με απόβαση των στρατευμάτων μας στη πόλη και συνεχίζει «εις τον στρατόν μας έγινε ενθουσιώδης υποδοχή εκ μέρους των Ελλήνων και Τούρκων κατοίκων της πόλης . Οι Γάλλοι παρέσχον μεγάλας ευκολίας εις τον στρατόν μας κατά την απόβασιν και κατά την κατάληψιν της πόλεως. Επί τη επισήμω αναγγελία του εφροσύνου γεγονότος συνεκροτήθη (σ.σ. στη Θεσσαλονίκη) ογκώδης διαδήλωσις υπό του ενθουσιώντος λαού ενταύθα Η πόλις πανηγυρίζει. Οι κώδωνες όλων των ναών σημαίνουν χαρμοσύνως»
Στις 15 Μαΐου 1920 με δίστηλο τηλεγράφημα του ανταποκριτή της η «Ακρόπολις» αναγγέλλει: «Ήρχισεν χθες η προέλασις του ελληνικού στρατού εις Θράκην. Κατελήφθη η Γκιουμουλτζίνα και το Δεδέαγατς. Αρχηγός του αποβιβασθέντος εις Δεδέαγατς στρατού είναι ο υποστράτηγος κ. Μαζαράκης και του εισελθόντος εις Γκιουμουλτζίνα ο υποστράτηγος κ. Παμίκος Ζυμβρακάκης».Στη συνέχεια φιλοξενεί το κείμενο της ημερήσιας διαταγής του σωματάρχη Εμμανουήλ Ζυμβρακάκη που άρχιζε με τη φράση «Η Θράκη επανέρχεται εις την μητέρα Ελλάδα».
Την ίδια μέρα και σε άλλη στήλη ανέφερε τηλεγράφημα από το Παρίσι, σύμφωνα με το οποίο ο Τζαφέρ Ταγιάρ προετοίμαζε αντίσταση κατά των Ελλήνων.
Στις 15 Μαΐου 1920 η ίδια εφημερίδα αναφέρει με τίτλο «Η προέλαση εις την Θράκην»: «Ασήμαντος συμπλοκή με κομιτατζήδες και Βουλγάρους στρατιώτες. Δεν υπάρχουν φόβοι σοβαρότερων συρράξεων. Η προέλαση δεν ήταν τόσο απρόσκοπτη και ήρεμη όσον ήθελε να την παρουσιάσει η ελληνική πλευρά. Ομάδες κομιτατζήδων (Τούρκων και Βουλγάρων), υπό την καθοδήγηση του Τούρκου συνταγματάρχη και συνεργάτη του Κεμάλ, Τζαφέρ Ταγιάρ, επιδίδονταν σε ενόπλους επιθέσεις και υπήρχον συνεχή επεισόδια, με υπόδειξη και ενίσχυσιν εκ Σόφιας και Κωνσταντινούπολιν».
Κατά την ίδια εφημερίδα: «Κατά την προέλασιν των Ελλήνων είχον κυκλοφορήσει εις την περιοχήν Καραμπανιόλ τουρκοβουλγαρικές προκηρύξεις με τις οποίες εκαλούντο οι Τούρκοι και οι Βούλγαροι της περιοχής να επαναστατήσουν υπό την ηγεσίαν και καθοδήγηση του κομιτάτου. «Η Θράκη ούτε υπήρξεν, ούτε θα γίνει ελληνική. Η Θράκη θα διοικηθεί από τα δικά της τέκνα. Εμπρός ήρωες της Θράκης….Ζήτω η ανεξάρτητος Θράκη…», ανέφερον μεταξύ των άλλων οι προκηρύξεις....".
Η εφημερίδα «Μακεδονία» κάτω από τον τίτλο «Συνεχίζεται η κατάληψη της Θράκης», δημοσιεύει εκτενή ανταπόκριση από την Κομοτηνή «Αληθώς μεγαλειώδης η είσοδος του εθνικού στρατού εις την πόλιν μας και αληθώς συγκινητική η γενομένη προς αυτόν υποδοχή……. Λίαν πρωϊ οι κώδωνες ηχούν χαρμοσύνως, κύματα δε κόσμου εξεχύνοντο προς την είσοδον της πόλης, όπως υποδεχθούν τον ελευθερωτήν σττατόν. Από της 6,30 π.μ. όλαι αι κοινοτικαί αρχαί, Ελληνικαί, Τουρκικαί, Εβραϊκαί, Αρμενικαί, μηδέ των Βουλγαρικών εξαιρουμένων εξήλθον προς προϋπάντησιν του Ελληνικού στρατού….».
Από τις εφημερίδες που συμμετείχαν στην εθνική χαρά για τις επιτυχίες του Ελληνικού Στρατού συμπεριλαμβάνεται και η «Πατρίς» του Δημ. Λαμπράκη η οποία στις 15 Μαΐου 1920 σε πρωτοσέλιδο άρθρο της με τίτλο «ΕΛΛΑΣ ασπάσου τα μέτωπα των πιστών σου τέκνων» και ανταπόκριση από τη Θράκη με τίτλο «Κατελήφθησαν η Γκιουμορτζίνα και το Δεδέαγατς», ενώ την ίδια ημέρα διαβάζουμε στην εφημερίδα «Αθήναι» ότι: «….τα χωρία εξ ων διέρχονται τα στρατεύματα μας, πανηγυρίζουν εν εξάλλω ενθουσιασμώ την απελευθέρωσή τους. Οι κάτοικοι εξέρχονται εις προϋπάντησίν των κρατούντες ελληνικάς σημαίας......».
Η εφημερίδα «ΑΘΗΝΑΙ» στις 15 Μαΐου αναφέρει: «Συντελεσθείσης σήμερον της αποχώρησης των Γαλλικών στρατευμάτων, εδόθη παρά του ημετέρου Στρατηγείου η διαταγή της αμέσου εκκινήσεως του Ελληνικού στρατού προς κατάληψιν ολοκλήρου της Βουλγαρορατούμενης Θράκης. Από τα ξημερώματα χθές ήρχισαν η προέλασις της Μεραρχίας Κρήτης και άλλων Μεραρχιών αι οποίαι είχον συγκεντρωθεί εις την ανατολικήν πλευράν του τριγώνου Ξάνθης προς κατάληψιν της Γκιουμουλτζίνας και της περιοχής αυτής.
Η εφημερίδα «Μακεδονία» κάτω από τον τίτλο «Συνεχίζεται η κατάληψη της Θράκης», δημοσιεύει εκτενή ανταπόκριση από την Κομοτηνή «Αληθώς μεγαλειώδης η είσοδος του εθνικού στρατού εις την πόλιν μας και αληθώς συγκινητική η γενομένη προς αυτόν υποδοχή……. Λίαν πρωϊ οι κώδωνες ηχούν χαρμοσύνως, κύματα δε κόσμου εξεχύνοντο προς την είσοδον της πόλης, όπως υποδεχθούν τον ελευθερωτήν σττατόν. Από της 6,30 π.μ. όλαι αι κοινοτικαί αρχαί, Ελληνικαί, Τουρκικαί, Εβραϊκαί, Αρμενικαί, μηδέ των Βουλγαρικών εξαιρουμένων εξήλθον προς προϋπάντησιν του Ελληνικού στρατού….».
Από τις εφημερίδες που συμμετείχαν στην εθνική χαρά για τις επιτυχίες του Ελληνικού Στρατού συμπεριλαμβάνεται και η «Πατρίς» του Δημ. Λαμπράκη η οποία στις 15 Μαΐου 1920 σε πρωτοσέλιδο άρθρο της με τίτλο «ΕΛΛΑΣ ασπάσου τα μέτωπα των πιστών σου τέκνων» και ανταπόκριση από τη Θράκη με τίτλο «Κατελήφθησαν η Γκιουμορτζίνα και το Δεδέαγατς», ενώ την ίδια ημέρα διαβάζουμε στην εφημερίδα «Αθήναι» ότι: «….τα χωρία εξ ων διέρχονται τα στρατεύματα μας, πανηγυρίζουν εν εξάλλω ενθουσιασμώ την απελευθέρωσή τους. Οι κάτοικοι εξέρχονται εις προϋπάντησίν των κρατούντες ελληνικάς σημαίας......».
Η εφημερίδα «ΑΘΗΝΑΙ» στις 15 Μαΐου αναφέρει: «Συντελεσθείσης σήμερον της αποχώρησης των Γαλλικών στρατευμάτων, εδόθη παρά του ημετέρου Στρατηγείου η διαταγή της αμέσου εκκινήσεως του Ελληνικού στρατού προς κατάληψιν ολοκλήρου της Βουλγαρορατούμενης Θράκης. Από τα ξημερώματα χθές ήρχισαν η προέλασις της Μεραρχίας Κρήτης και άλλων Μεραρχιών αι οποίαι είχον συγκεντρωθεί εις την ανατολικήν πλευράν του τριγώνου Ξάνθης προς κατάληψιν της Γκιουμουλτζίνας και της περιοχής αυτής.
Τα χωριά εξ ων διέρχοντο τα στρατεύματά μας πανηγυρίζουν εν εξάλλω ενθουσιασμώ την απελευθέρωσίν των. Οι κάτοικοι εξέρχονται εις προϋπάντησιν των στρατευμάτων μας κρατούντες ελληνικάς σημαίας….».
Στη συνέχεια περιγράφει με λεπτομέρεια την άφιξη του Ελληνικού στρατού στη Κομοτηνή και την ενθουσιώδη υποδοχή του από τους κατοίκους της πόλης.Η κατάληψη του Δεδέαγατς 15/5/1920 Δοξολογία στην Αλεξανδρούπολη
Και συνεχίζει η ίδια εφημερίδα: «…Η ΚΑΤΑΛΗΨΙΣ ΤΟΥ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ. Έτερον τηλεγράφημα εκ Θεσσαλονίκης αγγέλλει ότι ολίγον μ.μ. εξεδόθη υπό του Αρχηγείου του Στρατού της Θράκης και νεώτερον ανακοινωθέν αγγέλον την κατάληψιν του Δεδέαγατς έχον ούτω: «Η πόλις του Δεδεαγάτς κατελήφθη την 6ην πρωϊνήν σήμερον δι΄ αποβάσεως τμημάτων του στρατού μας. Ουδέν απολύτως επεισόδιον εσημειώθη, δεν ερρίφθη ουδέ είς πυροβολισμός.
Και συνεχίζει η ίδια εφημερίδα: «…Η ΚΑΤΑΛΗΨΙΣ ΤΟΥ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ. Έτερον τηλεγράφημα εκ Θεσσαλονίκης αγγέλλει ότι ολίγον μ.μ. εξεδόθη υπό του Αρχηγείου του Στρατού της Θράκης και νεώτερον ανακοινωθέν αγγέλον την κατάληψιν του Δεδέαγατς έχον ούτω: «Η πόλις του Δεδεαγάτς κατελήφθη την 6ην πρωϊνήν σήμερον δι΄ αποβάσεως τμημάτων του στρατού μας. Ουδέν απολύτως επεισόδιον εσημειώθη, δεν ερρίφθη ουδέ είς πυροβολισμός.
Ο ενθουσιασμός σύμπαντος του πληθυσμού της πόλεως είναι απερίγραπτος. Έλληνες και Τούρκοι υποδέχονται μετά χαράς τον στρατόν μας, εκδηλούντες την ανακούφισίν των και εκφράζοντες την πεποίθησίν των περί της εξασφαλίσεως της ευημερίας των υπό την Ελληνικήν Διοίκησιν.
Οι Γάλλοι παρέσχον πάσαν δυνατήν ευκολίαν δια την απόβασιν των ελληνικών στρατευμάτων και την κατάληψιν της πόλεως. Μετά την κατάληψιν του Δεδέαγατς ισχυρά τμήματα ήρχισαν προχωρούντα προς βορράν προς κατάληψιν του Φερετζίκ, του Σουφλίου, του Διδυμοτείχου και άλλων σημείων ΒΑ…».
Στην εφημερίδα «Καθημερινή», που απέφυγε οποιοδήποτε άρθρο με το οποίο να σχολιάζει τα τεκταινόμενα στη Θράκη, στις 17 Μαΐου 1920, διαβάζουμε στη πρώτη σελίδα άρθρο του Ίωνα Δραγούμη, που διετέλεσε Πρόξενος της Ελλάδος στο Δεδέδαγατς το1907-08, με τίτλο «Νέοι αγώνες» στο οποίο καταφέρεται κατά της τυραννίας του Βενιζέλου, αναφέρει ότι «…εσωτερικώς λυμαίνεται το κράτος μια ολιγαρχία τυράννων, σατραπίσκων και ντερεμπέηδων, χρησιμοποιώντας προς επιβολήν των χωροφύλακας, πραιτωριανούς, μπράβους και χαφιέδες, στρατιωτικούς και άλλους ιδιωνύμους ανόμους νόμους». Στις εσωτερικές της σελίδες αναφέρει τα τηλεγραφήματα από την Θράκη κατά τα οποία:
Στην εφημερίδα «Καθημερινή», που απέφυγε οποιοδήποτε άρθρο με το οποίο να σχολιάζει τα τεκταινόμενα στη Θράκη, στις 17 Μαΐου 1920, διαβάζουμε στη πρώτη σελίδα άρθρο του Ίωνα Δραγούμη, που διετέλεσε Πρόξενος της Ελλάδος στο Δεδέδαγατς το1907-08, με τίτλο «Νέοι αγώνες» στο οποίο καταφέρεται κατά της τυραννίας του Βενιζέλου, αναφέρει ότι «…εσωτερικώς λυμαίνεται το κράτος μια ολιγαρχία τυράννων, σατραπίσκων και ντερεμπέηδων, χρησιμοποιώντας προς επιβολήν των χωροφύλακας, πραιτωριανούς, μπράβους και χαφιέδες, στρατιωτικούς και άλλους ιδιωνύμους ανόμους νόμους». Στις εσωτερικές της σελίδες αναφέρει τα τηλεγραφήματα από την Θράκη κατά τα οποία:
«Συνεπληρώθη η κατάληψις της Θράκης. Άκρα τάξις βασιλεύει απ΄ άκρου εις άκρον». Για την υποδοχή του ελληνικού στρατού στην Γκιουμουλτζίναν : «…Αρμένιοι, Ισραηλίται και Τούρκοι κρατούσαν ελληνικάς σημαίας και εξεδήλωνον ποικιλοτρόπως την χαράν τους. Οι πολίται άδουσι και χορεύουσι μετά των ελευθερωτών των στρατιωτών».
Στη συνέχεια αναφέρεται στις διαβεβαιώσεις του κυβερνητικού εκπροσώπου Χαρίση Βαμβακά προς τον Τούρκο διοικητή της Γκιουμουλτζίνας Αρίφ μπέη ότι η ελληνική διοίκηση έρχεται να εφαρμόσει πρόγραμμα ισοπολιτείας «το οποίον είναι ιδεώδες της κυβερνήσεως Βενιζέλου».
Οι μειονοτικοί ξεθάρρεψαν και συμμετείχαν αυθόρμητα στο χαρμόσυνο γεγονός της υποδοχής. Και καταλήγει το δημοσίευμα με την είδηση ότι η Ελληνική Κυβέρνηση έφερε από το Κάιρο τον διπλωμάτη Αντώνιο Σαχτούρη τον οποίο προορίζει για «Ύπατο Αρμοστή της Ελλάδος στη Θράκη» (Δυτικής και Ανατολικής, με έδρα την Αδριανούπολη.
Η «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης στο φύλλο της 15ης Μαΐου 1920 αφιερώνει σχεδόν ολόκληρη τη πρώτη της σελίδα στην κατάληψη της Θράκης, με λεπτομερή πανηγυρική ανταπόκριση και πάλλουσα από εθνική συγκίνηση περιγραφή την είσοδο των ελληνικών στρατευμάτων εις την Γκιουμουλτζίναν: «Η δύναμις της Ελλάδος.
Η «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης στο φύλλο της 15ης Μαΐου 1920 αφιερώνει σχεδόν ολόκληρη τη πρώτη της σελίδα στην κατάληψη της Θράκης, με λεπτομερή πανηγυρική ανταπόκριση και πάλλουσα από εθνική συγκίνηση περιγραφή την είσοδο των ελληνικών στρατευμάτων εις την Γκιουμουλτζίναν: «Η δύναμις της Ελλάδος.
Η επιβλητική είσοδος του στρατού εις την Γκιουμλτζίναν….Αμέσως σημαιοστολήθηκαν τα δημόσια καταστήματα, ως και πλείστα ιδιωτικά, οι κώδωνες των εκκλησιών ήχουν επί ημίωρον χαρμοσύνως. Η ανακούφισις υπήρξε μεγάλη, τόσον εκ της ενάρξεως της παρελάσεως, όσον και διότι ουδέν εμπόδιον παρενεβλήθη εις τον στρατόν μας, κατά την απόδοσιν της ελληνικής ελευθερίας εις σπουδαία κέντρα της μέχρι χθες Σκλάβας Θράκης».
Είναι αξιοσημείωτο ότι η «Μακεδονία» για πολλές ημέρες διατήρησε την ενσωμάτωση της Θράκης ως πρωτοσέλιδη είδηση. Άλλωστε η εφημερίδα αυτή ήταν απομακρυσμένη από το επίκεντρο των πολιτικών συγκρούσεων για αυτό και έδινε πολλές ειδήσεις, ασκούσε εποικοδομητική κριτική και ζητούσε συνετή διαχείριση των κατακτημένων εδαφών.
Σε κύριο άρθρο της 19 Μαΐου 1920 της «Ακρόπολις» με τίτλο «ΘΡΑΚΗ», του Διευθυντή της Θ.Ν. Συναδινού αναφέρεται: «….πράγματι ο αντιπολιτευόμενος τύπος δεν εύρε δύο λέξεις δια να χαιρετίσει την απελευθέρωση της Θράκης ….μία Θράκη ελευθερωμένη, αποτελούσα έναν οργανισμόν και ένα σώμα δεν είναι προδοσία κατά της Ελλάδος, δεν είναι πώλησης αυτής εις τους ξένους, δεν είναι παράδοσις αυτής εις τους στρατούς άλλων Δυνάμεων.
Σε κύριο άρθρο της 19 Μαΐου 1920 της «Ακρόπολις» με τίτλο «ΘΡΑΚΗ», του Διευθυντή της Θ.Ν. Συναδινού αναφέρεται: «….πράγματι ο αντιπολιτευόμενος τύπος δεν εύρε δύο λέξεις δια να χαιρετίσει την απελευθέρωση της Θράκης ….μία Θράκη ελευθερωμένη, αποτελούσα έναν οργανισμόν και ένα σώμα δεν είναι προδοσία κατά της Ελλάδος, δεν είναι πώλησης αυτής εις τους ξένους, δεν είναι παράδοσις αυτής εις τους στρατούς άλλων Δυνάμεων.
Είναι υπερηφάνεια, και ζωή, και εθνική κολυμβήθρα, και αναγέννησις και σταθμός προόδου, ευτυχίας και μεγαλείου δια το κράτος μας. Η Θράκη είναι θρύλος και παράδοσις και θρησκεία και πίστις δια τους κληρονόμους; Της αρχαίας ελληνικής και βυζαντινής παρουσίας, βεβαρυμένης με δουλείας και χρέη και υποθήκας, και αποδιδόμενης ήδη ελευθέρας εις τους δικαιούχους αυτής και νομίμους `κυρίους.
Η Θράκη δια την Ελλάδα δεν είναι Βενιζέλος, κύριοι αντιπολιτευόμενοι, είναι και θα είναι – παρά την θέλησίν σας έστω – μόνον Ελλάς»
Τα επίσημα ανακοινωθέντα τα δημοσιεύουν όλες οι εφημερίδες της εποχής. Είτε με δεύτερη έκδοση στις 14 Μαΐου (επί του πιεστηρίου), Ενδεικτικά το «ΕΘΝΟΣ» της 14ης Μαΐου βάζει το ανακοινωθέν κάτω από τον τίτλο: «Επί του πιεστηρίου. Χαράς ευαγγέλια Η Γκιουμουλτζίνας και το Δεδέαγατς κατελήφθησαν».
Το «ΕΜΠΡΟΣ» κάτω από τον τίτλο « Τελευταία ώρα - Η κατάληψη της Δυτικής Θράκης - Απερίγραπτος ενθουσιασμός Ελλήνων και Τούρκων».
Η «Νέα Αλήθεια» της Θεσσαλονίκης σε δεύτερη έκδοση και τίτλο «Η απελευθέρωση της Θράκης υπό του Στρατού μας» έχει τηλεφωνική ανταπόκριση από την Κομοτηνή που αρχίζει: «Η χθεσινή ημέρα υπήρξε δια την Ελληνικήν μας Θράκη την ωραίαν δυστυχή, την Σκλάβαν την πεντάμορφη πέντε ετών δουλείας πένθους δακρύων συμφορών και διωγμών ημέρα Αναστάσεως, απολυτρώσεως αρχή….».
Τις επόμενες ημέρες έχουν ανταποκρίσεις από το Σουφλί, το Διδυμότειχο, την Αδριανούπολη.
Στις 20 Μαΐου η «Μακεδονία» σε ανταπόκριση του μονίμου ανταποκρίνου της από το Σουφλί με ημερομηνία 14 Μαΐου (ταχυδρομικώς), αναφέρει: «Ενθουσιασμός, κίνησις, ρίγη, απ΄ άκρου εις άκρον στο Σουφλί. Η μεγάλη είδηση έφθασε. Η αναμενόμενη ιερά στιγμή επλησίασε. Ο Στρατός, οι Έλληνες, οι ελευθερωταί έρχονται. Αποβιβάσθησαν στο Δεδέαγατς και έως το βράδυ είναι εδώ….. Τα βάσανα τελειώνουν. Θάναι πια ήσυχοι. Έρχονται χαρούμενοι να γιορτάσουν την ανάσταση.».
Η ιστορική σημαία της Κομοτηνής [14 Ιουλίου 1913]
Την παραμονή της 14ης Μαΐου, επετείου απελευθερώσεως της Κομοτηνής από τον ξένο ζυγό και την ημέρα της γιορτής, κατά τη παρέλαση αρχών και λαού, τιμάται ξεχωριστά η ιστορική σημαία της πόλης της Κομοτηνής.
Όπως βλέπουμε όλοι, η ιστορική σημαία της πόλης, είναι ένα πανί, ραμμένο κάπως βιαστικά, χωρίς μάλιστα τις κανονικές διαστάσεις της Σημαίας, που έχει γύρω του κρόσια. Πάνω στη σημαία είναι κεντημένες με άσπρη κλωστή, πέντε χρονολογίες. Στα 1913, 14 Ιουλίου, ήλθε στην Κομοτηνή τμήμα του Ελληνικού Στρατού. Η υποδοχή που του έγινε από το λαό, δεν περιγράφεται.
Τα επίσημα ανακοινωθέντα τα δημοσιεύουν όλες οι εφημερίδες της εποχής. Είτε με δεύτερη έκδοση στις 14 Μαΐου (επί του πιεστηρίου), Ενδεικτικά το «ΕΘΝΟΣ» της 14ης Μαΐου βάζει το ανακοινωθέν κάτω από τον τίτλο: «Επί του πιεστηρίου. Χαράς ευαγγέλια Η Γκιουμουλτζίνας και το Δεδέαγατς κατελήφθησαν».
Το «ΕΜΠΡΟΣ» κάτω από τον τίτλο « Τελευταία ώρα - Η κατάληψη της Δυτικής Θράκης - Απερίγραπτος ενθουσιασμός Ελλήνων και Τούρκων».
Η «Νέα Αλήθεια» της Θεσσαλονίκης σε δεύτερη έκδοση και τίτλο «Η απελευθέρωση της Θράκης υπό του Στρατού μας» έχει τηλεφωνική ανταπόκριση από την Κομοτηνή που αρχίζει: «Η χθεσινή ημέρα υπήρξε δια την Ελληνικήν μας Θράκη την ωραίαν δυστυχή, την Σκλάβαν την πεντάμορφη πέντε ετών δουλείας πένθους δακρύων συμφορών και διωγμών ημέρα Αναστάσεως, απολυτρώσεως αρχή….».
Τις επόμενες ημέρες έχουν ανταποκρίσεις από το Σουφλί, το Διδυμότειχο, την Αδριανούπολη.
Στις 20 Μαΐου η «Μακεδονία» σε ανταπόκριση του μονίμου ανταποκρίνου της από το Σουφλί με ημερομηνία 14 Μαΐου (ταχυδρομικώς), αναφέρει: «Ενθουσιασμός, κίνησις, ρίγη, απ΄ άκρου εις άκρον στο Σουφλί. Η μεγάλη είδηση έφθασε. Η αναμενόμενη ιερά στιγμή επλησίασε. Ο Στρατός, οι Έλληνες, οι ελευθερωταί έρχονται. Αποβιβάσθησαν στο Δεδέαγατς και έως το βράδυ είναι εδώ….. Τα βάσανα τελειώνουν. Θάναι πια ήσυχοι. Έρχονται χαρούμενοι να γιορτάσουν την ανάσταση.».
Η ιστορική σημαία της Κομοτηνής [14 Ιουλίου 1913]
Την παραμονή της 14ης Μαΐου, επετείου απελευθερώσεως της Κομοτηνής από τον ξένο ζυγό και την ημέρα της γιορτής, κατά τη παρέλαση αρχών και λαού, τιμάται ξεχωριστά η ιστορική σημαία της πόλης της Κομοτηνής.
Όπως βλέπουμε όλοι, η ιστορική σημαία της πόλης, είναι ένα πανί, ραμμένο κάπως βιαστικά, χωρίς μάλιστα τις κανονικές διαστάσεις της Σημαίας, που έχει γύρω του κρόσια. Πάνω στη σημαία είναι κεντημένες με άσπρη κλωστή, πέντε χρονολογίες. Στα 1913, 14 Ιουλίου, ήλθε στην Κομοτηνή τμήμα του Ελληνικού Στρατού. Η υποδοχή που του έγινε από το λαό, δεν περιγράφεται.
Ο ενθουσιασμός και το παραλήρημα Ελλήνων και Μουσουλμάνων ήταν κάτι το ασύλληπτο. Επειδή δε το στρατιωτικό τμήμα δεν είχε δική του σημαία ο επί κεφαλής αξιωματικός ζήτησε μία σημαία από τους Κομοτηναίους. Τότε, κορίτσια της Κομοτηνής έραψαν βιαστικά και αμέσως τη σημαία αυτή, τη φιλοτέχνησαν με τα κρόσια και την παρέδωσαν στον επί κεφαλής του Στρατού. Η Σημαία υψώθηκε τότε στο Διοικητήριο - σημερινό κτίριο των δικαστηρίων - και κυμάτιζε εκεί επί όσες μέρες έμεινε ο στρατός μας στην πόλη.
Η ιστορική σημαία της Κομοτηνής Όταν όμως ο στρατός πήρε διαταγή να αποσυρθεί για μεγάλη λύπη του πληθυσμού, την 6ην Αυγούστου του 1913, ο Κρητικός δεκανέας Παπαηλιάκης (δικηγόρος αργότερα Κρήτης) και με πρωτοβουλία του, πήρε μαζί του τη σημαία. Όταν δε πήγε με άδεια στην πατρίδα του, την παρέδωσε στον παππού του, οπλαρχηγό, με την παράκληση να την αποστείλει στο δήμαρχο Κομοτηναίων, όταν θα ελευθερωθεί πάλι η Κομοτηνή.
Η ιστορική σημαία της Κομοτηνής Όταν όμως ο στρατός πήρε διαταγή να αποσυρθεί για μεγάλη λύπη του πληθυσμού, την 6ην Αυγούστου του 1913, ο Κρητικός δεκανέας Παπαηλιάκης (δικηγόρος αργότερα Κρήτης) και με πρωτοβουλία του, πήρε μαζί του τη σημαία. Όταν δε πήγε με άδεια στην πατρίδα του, την παρέδωσε στον παππού του, οπλαρχηγό, με την παράκληση να την αποστείλει στο δήμαρχο Κομοτηναίων, όταν θα ελευθερωθεί πάλι η Κομοτηνή.
Ο Παπαηλιάκης, τήρησε το λόγο του. Το 1920, όταν δήμαρχος Κομοτηνής ήταν ο αείμνηστος Απόστολος Σούζος, παρέλαβε τη σημαία αυτή, που συνοδεύονταν από μια συγκινητική και εμπνευσμένη επιστολή του κ. Παπαηλιάκη. Ο ίδιος ο Παπαηλιάκης αργότερα, ευτύχησε να επισκεφθεί ο ίδιος την πόλη μας και να εκφράσει προς αυτή και το λαό της τα αισθήματά του.
Η σημαία από τότε διαφυλάχθηκε στο Δημαρχείο Κομοτηνής, ιερό, ιστορικό κειμήλιο. Από του 1928, επί Δημαρχίας Σοφοκλή Κομνηνού καθιερώθηκε να γίνεται σε επίσημη τελετή, η έπαρσή της κάθε 14η Μαίου. Το 1941, όταν ξανά μπήκαν στην Κομοτηνή οι Βούλγαροι κατακτητές, ο τότε δημοτικός υπάλληλος αείμνηστος Νικόλαος Μακαρώνης, με κίνδυνο της ζωής του, παρέλαβε την ιστορική αυτή σημαία από το δημαρχείο και τη φύλαξε, μέσα σε σωλήνες θερμάστρας στο σπίτι του. Κι όταν ξαναγύρισαν οι νόμιμες ελληνικές αρχές, μετά το τέλος του πολέμου, την παρέδωσε και πάλι στο Δήμο και γι' αυτό έτυχε μάλιστα ειδικής ευαρέσκειας από το Δήμο για τη πατριωτική του αυτή χειρονομία.
Πηγή: Δημοτικό Σχολείο Σαπών
Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΙΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ
Τον Μάρτιον τού 1920 ο εν Παρισσίοις τότε Έλλην Πρωθυπουργός , Ελευθ. Βενιζέλος, εξασφαλίσας την συναίνεσιν των ισχυρών, διέτασσε τηλεγραφικώς τον εν Σμύρνη αρχιστράτηγον Παρασκευόπουλον. “Να καταρτισθή η στρατιά δια την κατάληψιν τής Θράκης, τής όποίας ή διοίκησις να ανατέθη εις τον αντιστράτηγον Εμμ. Ζυμβρακάκην, παρά τω όποιω να τοποθετηθή ως επιτελάρχης εις των δύο συνταγματαρχών Καλογερά ή Σαρρηγιάννη. .
Η σημαία από τότε διαφυλάχθηκε στο Δημαρχείο Κομοτηνής, ιερό, ιστορικό κειμήλιο. Από του 1928, επί Δημαρχίας Σοφοκλή Κομνηνού καθιερώθηκε να γίνεται σε επίσημη τελετή, η έπαρσή της κάθε 14η Μαίου. Το 1941, όταν ξανά μπήκαν στην Κομοτηνή οι Βούλγαροι κατακτητές, ο τότε δημοτικός υπάλληλος αείμνηστος Νικόλαος Μακαρώνης, με κίνδυνο της ζωής του, παρέλαβε την ιστορική αυτή σημαία από το δημαρχείο και τη φύλαξε, μέσα σε σωλήνες θερμάστρας στο σπίτι του. Κι όταν ξαναγύρισαν οι νόμιμες ελληνικές αρχές, μετά το τέλος του πολέμου, την παρέδωσε και πάλι στο Δήμο και γι' αυτό έτυχε μάλιστα ειδικής ευαρέσκειας από το Δήμο για τη πατριωτική του αυτή χειρονομία.
Πηγή: Δημοτικό Σχολείο Σαπών
Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΙΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ
Τον Μάρτιον τού 1920 ο εν Παρισσίοις τότε Έλλην Πρωθυπουργός , Ελευθ. Βενιζέλος, εξασφαλίσας την συναίνεσιν των ισχυρών, διέτασσε τηλεγραφικώς τον εν Σμύρνη αρχιστράτηγον Παρασκευόπουλον. “Να καταρτισθή η στρατιά δια την κατάληψιν τής Θράκης, τής όποίας ή διοίκησις να ανατέθη εις τον αντιστράτηγον Εμμ. Ζυμβρακάκην, παρά τω όποιω να τοποθετηθή ως επιτελάρχης εις των δύο συνταγματαρχών Καλογερά ή Σαρρηγιάννη. .
Ή διαταγή διεβιβάσθη εις τον εν Θεσσαλονίκη αντιστράτηγον Εμμ. Ζυμβρακάκην, απαντήσαντα το πρώτον ως έξής: “Υπηρετούντα παρ. εμοί επιτελάρχην θεωρώ κατάλληλον, έκτός αν η υπηρεσία προτιμά τον συνταγματάρχην Καλογεράν”. 'Εν συνεχεία την επομένην εζήτησε τηλεγραφικώς : “να τοποθετηθή ως επιτελάρχης στρατιάς Θράκης ο συνταγματάρχης Καλογεράς”.
Ούτω τοποθετηθείς ως επιτελάρχης τής Στρατιάς Θράκης εθεώρησα σκόπιμον να μεταβώ εκ Σμύρνης, ένθα διετέλουν ως υπαρχηγός τού Γεν. Επιτελείου, εις Κωνσταντινούπολιν, ίνα εντοπισθώ εις τας απόψεις και αντιλήψεις τού εκεί αρχηγού των Συμμαχικών Στρατευμάτων Γάλλου στρατηγού D'Espray, τοσούτω μάλλον, καθόσον Γαλλικά ήδη στρατεύματα κατείχον την Δυτικήν Θράκην.
Ούτω τοποθετηθείς ως επιτελάρχης τής Στρατιάς Θράκης εθεώρησα σκόπιμον να μεταβώ εκ Σμύρνης, ένθα διετέλουν ως υπαρχηγός τού Γεν. Επιτελείου, εις Κωνσταντινούπολιν, ίνα εντοπισθώ εις τας απόψεις και αντιλήψεις τού εκεί αρχηγού των Συμμαχικών Στρατευμάτων Γάλλου στρατηγού D'Espray, τοσούτω μάλλον, καθόσον Γαλλικά ήδη στρατεύματα κατείχον την Δυτικήν Θράκην.
'Εφοδιασθείς δι. επιστολής του αρχιστρατήγου Παρασκευοπούλου μετέβην εις Κωνσταντινούπολιν, όπου ο αρχηγός τής εκεί Ελληνικής στρατ. αποστολής στρατηγός Κατεχάκης με παρουσίασεν εις τον Γάλλον στρατηγόν, εις ον ενεχείρισα την επιστολήν τού ημετέρου αρχιστρατήγου, και μεθ' ού συνωμίλησα σχετικώς ως επιτελάρχης τής Στρατιάς Θράκης και έλαβα τάς οδηγίας του. Ούτω εφωδιασμένος μετέβην εις Θεασαλονίκην και παρουσιάσθην εις την Διοίκησιν τής Στρατιάς.
Δεν θα αναφέρω τάς συντόνους προσπαθείας και τους κόπους, οι οποίοι κατεβλήθησαν δια την κατάρτισιν τής Στρατιάς. Ήτο τότε ή εποχή, καθ' ην η έντασης τής προσπαθείας παρηκολουθείτο αγρύπνως από τον εμπνέοντα τούς πάντας και τα πάντα Αρχηγόν τού Ελληνικού Έθνους. Η στρατιά εν τέλει απετελέσθη: Εκ τής ΙΧ Μεραρχίας υπό τον στρατηγόν Λεοναρδόπουλον, εδρευούσης εις το κατηλειμμένον τρίγωνον τής Δυτικής Θράκης εν Ξάνθη, εκ τής Μεραρχίας Σερρών υπό τον στρατηγόν Παμίκον Ζυμβρακάκην τής εδρευούσης εις την κοιλάδα τού Νέστου, εκ τής νεοσχηματισθείσης Μεραρχίας Ξάνθης υπό τον στρατηγόν Κ. Μαζαράκην και εκ των μη μεραρχιακών σωμάτων. .Εκτός τούτων ή ΧΙV Μεραρχία υπαγομένη εις την Στρατιάν Θράκης εχρησιμοποιείτο δια την προκάλυψιν από της λίμνης Πρέσπας μέχρι τού Νέστου.
Καθ' ον χρόνον δι' εντατικών προσπαθειών παρεσκευάζετο ή Στρατιά Θράκης, έφθανον μέχρις ελήφθη εις την στρατιάν το εξής κρυπτογράφημα του Χ. Βαμβακά. “Περιήλθεν εις γνώσιν μου απόσπασμα διαταγής Γάλλου , στρατηγού έχον ούτω:
“Γαλλικά στρατεύματα έπ' ουδένι λόγω να εμπλακούν μετά των Τουρκικών στρατευμάτων προς ύποστήριξιν των Ελληνικών οφείλουν δε την 15ην ώραν τής 15ης Μαϊου να διαβούν την γραμμήν 'Έβρου.”
Τα σχέδια τού Γάλλου στρατηγού ήτο φυσικόν να μάς εμβάλουν εις ζωηράν ανησυχίαν, διότι ήτο ανθρωπίνως αδύνατον μέχρι τής προρρηθείσης ώρας να είχομεν καταλάβη ολόκληρον την Δυτικήν Θράκην. Απεστάλη αμεσως είς τον Χαρ. Βαμβακάν τηλεγραφική παρακλησις να παρουσιασθή αμέσως εις τον Γάλλον στρατηγόν εκ μέρους της στρατιάς ημών και να ότι “τα Τουρκικά στρατεύματα ήτο αδύνατον να προσβάλουν τας Γαλλικάς στρατιωτικάς δυνάμεις, καθ' ον χρόνον κρίνεται ή τύχη τής χώρας αυτών.
Δεν θα αναφέρω τάς συντόνους προσπαθείας και τους κόπους, οι οποίοι κατεβλήθησαν δια την κατάρτισιν τής Στρατιάς. Ήτο τότε ή εποχή, καθ' ην η έντασης τής προσπαθείας παρηκολουθείτο αγρύπνως από τον εμπνέοντα τούς πάντας και τα πάντα Αρχηγόν τού Ελληνικού Έθνους. Η στρατιά εν τέλει απετελέσθη: Εκ τής ΙΧ Μεραρχίας υπό τον στρατηγόν Λεοναρδόπουλον, εδρευούσης εις το κατηλειμμένον τρίγωνον τής Δυτικής Θράκης εν Ξάνθη, εκ τής Μεραρχίας Σερρών υπό τον στρατηγόν Παμίκον Ζυμβρακάκην τής εδρευούσης εις την κοιλάδα τού Νέστου, εκ τής νεοσχηματισθείσης Μεραρχίας Ξάνθης υπό τον στρατηγόν Κ. Μαζαράκην και εκ των μη μεραρχιακών σωμάτων. .Εκτός τούτων ή ΧΙV Μεραρχία υπαγομένη εις την Στρατιάν Θράκης εχρησιμοποιείτο δια την προκάλυψιν από της λίμνης Πρέσπας μέχρι τού Νέστου.
Καθ' ον χρόνον δι' εντατικών προσπαθειών παρεσκευάζετο ή Στρατιά Θράκης, έφθανον μέχρις ελήφθη εις την στρατιάν το εξής κρυπτογράφημα του Χ. Βαμβακά. “Περιήλθεν εις γνώσιν μου απόσπασμα διαταγής Γάλλου , στρατηγού έχον ούτω:
“Γαλλικά στρατεύματα έπ' ουδένι λόγω να εμπλακούν μετά των Τουρκικών στρατευμάτων προς ύποστήριξιν των Ελληνικών οφείλουν δε την 15ην ώραν τής 15ης Μαϊου να διαβούν την γραμμήν 'Έβρου.”
Τα σχέδια τού Γάλλου στρατηγού ήτο φυσικόν να μάς εμβάλουν εις ζωηράν ανησυχίαν, διότι ήτο ανθρωπίνως αδύνατον μέχρι τής προρρηθείσης ώρας να είχομεν καταλάβη ολόκληρον την Δυτικήν Θράκην. Απεστάλη αμεσως είς τον Χαρ. Βαμβακάν τηλεγραφική παρακλησις να παρουσιασθή αμέσως εις τον Γάλλον στρατηγόν εκ μέρους της στρατιάς ημών και να ότι “τα Τουρκικά στρατεύματα ήτο αδύνατον να προσβάλουν τας Γαλλικάς στρατιωτικάς δυνάμεις, καθ' ον χρόνον κρίνεται ή τύχη τής χώρας αυτών.
'Επομένως, μόνον εάν θέλωσι να δυσχεράνωσι την θέσιν των Ελληνικών στρατευμάτων, θα σπεύσωσι τα Γαλλικά στρατεύματα να διαβώσι τον 'Έβρον το απόγευμα τής 15ης Μαΐου, εν πάση περιπτώσει ο Ελληνικός στρατός αποφασισμένος να εκτελέση την εκ Παρισίων διαταγήν τού Πρωθυπουργού κ. Βενιζέλου και αδυνατών εξάλλου να καταλάβη την Δυτικήν Θράκην μέχρι τής ορισθείσης ώρας ελπίζει και υπολογίζει επί την ενίσχυσιν αϊτού εκ μέρους των συμμαχικών Γαλλικών στρατευμάτων.” Ταυτοχρόνως επεζήτησα να επικοινωνήσω τηλεφωνικώς μετά τού εις Αθήνας επανελθόντος Πρωθυπουργού Βενιζέλου, εις τον οποίον πράγματι, διαμένοντα εις Κηφισσιάν, ανεκοίνωσα τα διατρέχοντα παρακαλέσας να αποστείλη εντόνον τηλεγράφημα εις τον στρατηγόν Σαρπύ.
Ολίγον όμως ύστερον ελήφθη παρά τού Χαρ. Βαμβακά το έξής τηλεγράφημα : “Στρατηγός Σαρπύ υπεσχέθη Γαλλικά στρατεύματα παραμείνουν και παραδώσουν έδαφος Δ. Θράκης εις 'Ελληνικά στρατεύματα και είτα θα αποσυρθούν πέραν τού Έβρου”. Διετάχθη αμέσως αξιωματικός τού Επιτελείου να μεταβή εις το τηλεγραφείον και να σταματήση τό διαβιβασθησόμενον προς τον στρατηγόν Σαρπύ τηλεγράφημα τού Βενιζέλου και ταυτοχρόνως ανεκοίνωσα εις αυτόν την μεταστροφήν των αποφάσεων τού Γαλλικού στρατηγείου.
Την 14ην Μαΐου ήρξατο η κατάληψις της δυτικής Θράκης. Η ΙΧ Μεραρχία μετεφέρθη σιδηροδρομικώς συγκεντρωθείσα μέχρι τής εσπέρας τής 15ης εις Καραγάτς- Κούλελι Μπουργάς (Πύθιον), Μεραρχία Σερρών μετά των μη Μεραρχιακών σωμάτων δια πεζοπορίας εντός τής 14ης κατέλαβε τας προς Βουλγαρίαν διαβάσεις εισελθούσα εις , Κομοτηνήν, η δε υπό τού κ. Μαζαράκη Μεραρχία Ξάνθης, μεθ' ής και το στρατηγείον Στρατιάς Θράκης, ανεχώρησεν εκ Θεσσαλονίκης θαλασσίως και ηπεβιβάσθη εις Αλεξανδρούπολιν. Ούτως ή κατάληψις συνετελέσθη εντός δυο ήμερών εν πλήρει τάξει, τα δε Γαλλικά στρατεύματα, παρέμειναν πράγματι και παρέδωκαν το έδαφος εις τα ημέτερα τοιαύτα.
Και γεννάται κατόπιν των ανωτέρω φυσικώς το ερώτημα πώς αίφνης μετεστράφησαν αι αντιλήψεις τού Γαλλικού στρατηγείου και πώς εξουδετερώθησαν αι ευχαί και αι επιδιώξεις των Γάλλων αξιωματικών περί Γαλλικού προτεκτοράτου εν τη Δυτική Θράκη, περί αυτονομίας αυτής, περί δημιουργίας δυσχερειών εις τα 'Ελληνικά στρατεύματα. Διότι αι πληροφορίαι αύται δεν ήσαν εσφαλμέναι , ουδέ απλώς των τριόδων φήμαι.
Ολίγον όμως ύστερον ελήφθη παρά τού Χαρ. Βαμβακά το έξής τηλεγράφημα : “Στρατηγός Σαρπύ υπεσχέθη Γαλλικά στρατεύματα παραμείνουν και παραδώσουν έδαφος Δ. Θράκης εις 'Ελληνικά στρατεύματα και είτα θα αποσυρθούν πέραν τού Έβρου”. Διετάχθη αμέσως αξιωματικός τού Επιτελείου να μεταβή εις το τηλεγραφείον και να σταματήση τό διαβιβασθησόμενον προς τον στρατηγόν Σαρπύ τηλεγράφημα τού Βενιζέλου και ταυτοχρόνως ανεκοίνωσα εις αυτόν την μεταστροφήν των αποφάσεων τού Γαλλικού στρατηγείου.
Την 14ην Μαΐου ήρξατο η κατάληψις της δυτικής Θράκης. Η ΙΧ Μεραρχία μετεφέρθη σιδηροδρομικώς συγκεντρωθείσα μέχρι τής εσπέρας τής 15ης εις Καραγάτς- Κούλελι Μπουργάς (Πύθιον), Μεραρχία Σερρών μετά των μη Μεραρχιακών σωμάτων δια πεζοπορίας εντός τής 14ης κατέλαβε τας προς Βουλγαρίαν διαβάσεις εισελθούσα εις , Κομοτηνήν, η δε υπό τού κ. Μαζαράκη Μεραρχία Ξάνθης, μεθ' ής και το στρατηγείον Στρατιάς Θράκης, ανεχώρησεν εκ Θεσσαλονίκης θαλασσίως και ηπεβιβάσθη εις Αλεξανδρούπολιν. Ούτως ή κατάληψις συνετελέσθη εντός δυο ήμερών εν πλήρει τάξει, τα δε Γαλλικά στρατεύματα, παρέμειναν πράγματι και παρέδωκαν το έδαφος εις τα ημέτερα τοιαύτα.
Και γεννάται κατόπιν των ανωτέρω φυσικώς το ερώτημα πώς αίφνης μετεστράφησαν αι αντιλήψεις τού Γαλλικού στρατηγείου και πώς εξουδετερώθησαν αι ευχαί και αι επιδιώξεις των Γάλλων αξιωματικών περί Γαλλικού προτεκτοράτου εν τη Δυτική Θράκη, περί αυτονομίας αυτής, περί δημιουργίας δυσχερειών εις τα 'Ελληνικά στρατεύματα. Διότι αι πληροφορίαι αύται δεν ήσαν εσφαλμέναι , ουδέ απλώς των τριόδων φήμαι.
Προήρχοντο εξ επίσημων πηγών, εκ διαταγών τού Γαλλικού στρατηγείου, εξ επίσημων ανακοινώσεων ανωτέρων Γάλλων αξιωματικών, εξεδηλώνοντο δε αι δυσμενείς δι' ημάς επιδιώξεις δι' ωρισμένας πράξεις και ενεργείας προς πραγμάτωσίν των. Και εν τούτοις , αι Ελληνικαί βλέψεις ανετράπησαν και επραγματοποιήθησαν, διότι νους προορατικός και διαυγής ο διευθύνων τότε τας τύχας τής 'Ελλάδος, διησθάνετο και διηρεύνα εκ των πρότερων όλα τα ενδεχόμενα εις τας Ελληνικάς επιδιώξεις εμπόδια και εξησφάλιζε και κατοχύρωνε την επιτυχίαν των Ελληνικών ζητημάτων δι' ανειλημμένων υποχρεώσεων τιμής εκ μέρους των Μεγάλων τής Ελλάδος σύμμαχων.
'Η προς κατάληψιν τής Δυτικής Θράκης διαταγή τού Βενιζέλου ήτο προσυπογεγραμμένη υπό τού σιδηρού Πρωθυπουργού τής Γαλλικής Δημοκρατίας Κλεμανσώ, προ και μόνον τού ονόματος τού οποίου ετρομοκρατούντο και περιεστέλλοντο όλαι και αι μάλλον πείσμονες κατά των 'Ελληνικών συμφερόντων αντιδράσεις των παρ εκάστω εν Ανατολή Γαλλικώ στρατιωτικώ συγκροτήματι προσκολλημένων λεβαντίνων παραγόντων.
'Η προς κατάληψιν τής Δυτικής Θράκης διαταγή τού Βενιζέλου ήτο προσυπογεγραμμένη υπό τού σιδηρού Πρωθυπουργού τής Γαλλικής Δημοκρατίας Κλεμανσώ, προ και μόνον τού ονόματος τού οποίου ετρομοκρατούντο και περιεστέλλοντο όλαι και αι μάλλον πείσμονες κατά των 'Ελληνικών συμφερόντων αντιδράσεις των παρ εκάστω εν Ανατολή Γαλλικώ στρατιωτικώ συγκροτήματι προσκολλημένων λεβαντίνων παραγόντων.
Η δι' απλού υπαινιγμού υπομνησθείσα δια τού τηλεγραφήματος τής ημετέρας στρατιάς εις το Γαλλ. στρατηγείον συμμαχική υποχρέωσης, ην διεδήλου δια τής προσυπογραφής του εις την περί καταλήψεως τής Δ.Θράκης διαταγήν ο Κλεμανσώ, ήρκεσε να απαλλάξη τον έντιμον στρατηγόν Σαρπύ από κάθε μισελλινικήν επήρειαν των περί αυτόν Λεβαντίνων και νά τον υποχρέωση όχι μόνον να ευχεράνη, άλλά και να υποβοήθηση δι' όλων των δυνάμεων την κατάληψιν τού κατεχόμενου παρ αυτού τμήματος τής Θράκης υπό τού 'Ελληνικού στρατού.
Ούτως εκαλλιέργει και εχειρίζετο τότε ο μεγαλονούς Κυβερνήτης τής 'Ελλάδος τους συμμαχικούς δεσμούς τής μικράς του χώρας μετά των μεγάλων δυνάμεων, ούτως ώστε πρώτοι οι σύμμαχοι να φέρονται αποφασίζοντες το μεγάλωμα τής 'Ελλάδος και επομένως, αναλαμβάνοντες ύστερον την δι' όλου τού ηθικού και στρατιωτικού των όγκου επιβολήν των εθνικών αυτής διεκδικήσεων.
Δεν ήσαν τα συμφέροντα μόνα, ως κατά κόρον επαναλαμβάνουσι τίνες, πού υπεχρέωναν τας Μεγάλας δυνάμεις να ενισχύωσι τας 'Ελληνικάς επιδιώξεις, άλλ' ήσαν και οι συμμαχικοί δεσμοί, του οποίου εσφυρηλάτει αρραγώς και εξεμεταλλεύετο προς το συμφέρον τής Ελλάδος η μεγαλοφυΐα του μέχρι τού μοιραίου Νοεμβρίου τού Ι920 Πρωθυπουργού της...
Ευθύς μετά την κατάληψιν τής Δ. Θράκης επεδόθημεν μετά δραστηριότητος εις την παγίωσιν τής κατοχής αυτής και εις την προπαρασκευήν της κατάληψιν τής Ανατολικής Θράκης όταν διετασσόμεθα προς τούτο . Κατά τας πληροφορίες μας παρεσκευάζετο αντίστασις τού εν Ανατολική Θράκη Τουρκικού στρατού υπό τον Τζαφέρ Ταγιάρ, διαθέτοντος τάς Μεραρχίας Αδριανουπόλεως, Κεσσάνης και Ραιδεστού, συγκεντρώσας εν συνόλω διπλασίαν δύναμην πεζικού και τριπλασίαν πυροβολικού εκείνης , ην διέθετε ο ημέτερος στρατός.
Τον Ιούνιο ο εν Μικρασία Ελληνικός στρατός επιτεθείς κατά τού εχθρού διεσκόρπισεν εντός ολίγων ήμερών τα Κεμαλικά συγκροτήματα και κατέλαβε το Ουσάκ και την Προύσαν. Μετά την διάλυσιν των Τουρκικών Στρατευμάτων απεφασίσθη, όπως ή Στρατιά Θράκης ενισχυθή υπό μίας Μεραρχίας τής εν Μικρασία Στρατιάς.
Δια τον τρόπον τής χρησιμοποιήσεως τής Μεραρχίας ταύτης προέκυψε σοβαρά διαφωνία μεταξύ τού Γενικού Στρατηγείου και τής Στρατιάς Θράκης, Το Γενικόν Στρατηγείον επέμεινε να αποβιβασθή ή Μεραρχία αύτη εις Ραιδεστόν, εν ώ αντιθέτως ή στρατιά Θράκης υπεστήριζε να τεθή εις την διάθεσίν της και να δράση από κοινού μετά των άλλων Μεραρχιών κατά το εκπονηθέν σχέδιον. Και υπεστήριξε την άποψιν ταύτη κυρίως διότι:
Ευθύς μετά την κατάληψιν τής Δ. Θράκης επεδόθημεν μετά δραστηριότητος εις την παγίωσιν τής κατοχής αυτής και εις την προπαρασκευήν της κατάληψιν τής Ανατολικής Θράκης όταν διετασσόμεθα προς τούτο . Κατά τας πληροφορίες μας παρεσκευάζετο αντίστασις τού εν Ανατολική Θράκη Τουρκικού στρατού υπό τον Τζαφέρ Ταγιάρ, διαθέτοντος τάς Μεραρχίας Αδριανουπόλεως, Κεσσάνης και Ραιδεστού, συγκεντρώσας εν συνόλω διπλασίαν δύναμην πεζικού και τριπλασίαν πυροβολικού εκείνης , ην διέθετε ο ημέτερος στρατός.
Τον Ιούνιο ο εν Μικρασία Ελληνικός στρατός επιτεθείς κατά τού εχθρού διεσκόρπισεν εντός ολίγων ήμερών τα Κεμαλικά συγκροτήματα και κατέλαβε το Ουσάκ και την Προύσαν. Μετά την διάλυσιν των Τουρκικών Στρατευμάτων απεφασίσθη, όπως ή Στρατιά Θράκης ενισχυθή υπό μίας Μεραρχίας τής εν Μικρασία Στρατιάς.
Δια τον τρόπον τής χρησιμοποιήσεως τής Μεραρχίας ταύτης προέκυψε σοβαρά διαφωνία μεταξύ τού Γενικού Στρατηγείου και τής Στρατιάς Θράκης, Το Γενικόν Στρατηγείον επέμεινε να αποβιβασθή ή Μεραρχία αύτη εις Ραιδεστόν, εν ώ αντιθέτως ή στρατιά Θράκης υπεστήριζε να τεθή εις την διάθεσίν της και να δράση από κοινού μετά των άλλων Μεραρχιών κατά το εκπονηθέν σχέδιον. Και υπεστήριξε την άποψιν ταύτη κυρίως διότι:
α) ο Τουρκικός στρατός κατέχων κεντρικήν θέσιν θα ηδύνατο να προσβάλη κεχωρισμένως τάς Ελληνικάς δυνάμεις έχων απόλυτον υπέροχην δυνάμεων απέναντι εκάστης τούτων και
β) εάν τυχόν ο Τουρκικός στρατός έσπευδε προς υποχώρησιν θα ηδύνατο να διαφύγη προς βορράν προς Βουλγαρίαν. 'Η Στρατιά Θράκης είχεν εκπόνηση το εξής σχέδιον : Η ΙΧ Μεραρχία, πλην ενός συντάγματος, θα εκρατεί το Κουλελί-Μπουργάς και κατά την Χ ημέρα, (ή Χ ήμέρα ήτο εν τω σχεδίω η ημέρα ενάρξεως των επιχειρήσεων) το πυροβολικόν αυτής, το πεδινόν πυροβολικόν και το βαρύ πυροβολικόν τής Στρατιάς θα εβομβάρδιζε τα απέναντι τού ποταμού Έβρου Όζουν-Κιουπρού (Μακρά Γέφυρα) εχθρικά στρατεύματα.
Το έτερον Σύνταγμα τής Μεραρχίας ταύτης και μια πεδινή Μοίρα θα εκράτουν το Καραγάτς απέναντι των εν Αδριανουπόλει Τουρκικών στρατευμάτων. Την νύκτα προς την Χ ημέρα μία Μεραρχία και εν σύνταγμα ιππικού θα διέβαινε τον ποταμόν Έβρον δια λεμβοπήκτου γέφυρας περί τα 15 χιλιόμετρα νοτίως του Σουφλί.
Καθ' όλην την Χ ημέρα το ιππικό και η Μεραρχία θα ήρχοντο εις επαφή και θα προσέβαλον τα εις Ούζουν Κιουπρού Τουρκικά στρατεύματα με προσπάθεια κυκλώστως αυτών. Κατά την νύκτα μετά την Χ ημέραν ήθελεν η Στρατιά να διαθέση την εκ Μικρασίας Μεραρχίαν, όπως διέλθη τον ποταμόν Έβρον ευθύς βορείως τού Κουλελί Μπουργάς και άμα τη χαραυγή τής επομένης της Χ ημέρας όλαι αι 'Ελληνικαί δυνάμεις θα προσέβαλον-τον εχθρόν εις Ούζούν Κιουπρού και αφ' ού συνέτριβον αυτόν θα επεδίωκον την εκκαθάρισιν τής , Ανατολικής Θράκης και την κατασύντριψιν των εχθρικών δυνάμεων, χωρίς αύται να δυνηθούν να διαφύγουν προς Βουλγαρίαν, προς τα σύνορα τής όποίας απησχολείτο ολοκλήρως δια την προκάλυψιν ή Μεραρχία Σερρών από Έβρου μέχρι Νέστου.
Το Γενικόν Στρατηγείον εν τούτοις επέμεινεν εις την γνώμη του. Η αντίθεσις γνωμών ετέθη υπ' όψιν τού εν Παρισσίοις Πρωθυπουργού, όστις, καίτοι ενέκρινεν απολύτως το σχέδιον τής Στρατιάς απεφάνθη ότι δια λόγους πειθαρχικής τάξεως δεν δύναται να επέμβη παρά τω Γεν. Στρατηγείω.
Ούτος εχόντων των πραγμάτων ,άμα τη λήψη της διαταγής δια την κατάληψιν της Ανατ. Θράκης η Στρατιά Θράκης απεφάσισε ,χωρίς να μεταβάλη το σχέδιον των επιχειρήσεων, να διαθέση, αντί τής ελπιζομένης εκ Μικράς Ασίας Μεραρχίας, εν των συνταγμάτων τής ΙΧ Μεραρχίας, όπως διαβή τον Ποταμόν Έβρον βορείως τού Κουλελί Μπουργάς.
Το σημείον τής πήξεως τού ποταμού Έβρου είχα εκλέξη νοτίως τού Σουφλί και το είχον γνωρίση μόνον εις τον λοχαγόν τού επιτελείου Βύρωνα Καραπαναγιώτην, τέως Υπουργόν των Εσωτερικών. Η Μεραρχία Ξάνθης ή προοριζομένη να διαβή νύκτωρ τον ποταμόν ήτο κατηυλισμένη περί τα 15 χιλ. εκ τού σημείου ζεύξεως τού ποταμού, ωσαύτως το σύνταγμα ιππικού κατηυλίζετο παρά το Μπιντικλί εγγύς τού σημείου διαβάσεως. Αι λέμβοι ήσαν φορτωμέναι επί συρμού εις τον σιδηροδρομικόν σταθμόν Φερετζίκ.
Ορφανά της Ανατολικής Θράκης
Την πρωίαν τής 7ης 'Ιουλίου, ημέραν Παρασκευήν, υπέβαλα εις τον Διοικητήν Στρατιάς διαταγήν προς τάς υπ' αυτήν μονάδας ότι ή ήμέρα Χ τού σχεδίου είναι ή αύριον Σάββατον και συνάμα εισηγήθην εις αυτόν την υπογραφήν και αποστολήν τού έξής τηλεγραφήματος: “Πρωθυπουργόν Βενιζέλον-Αρχιστράτηγον Παρασκευόπουλον.
Ούτος εχόντων των πραγμάτων ,άμα τη λήψη της διαταγής δια την κατάληψιν της Ανατ. Θράκης η Στρατιά Θράκης απεφάσισε ,χωρίς να μεταβάλη το σχέδιον των επιχειρήσεων, να διαθέση, αντί τής ελπιζομένης εκ Μικράς Ασίας Μεραρχίας, εν των συνταγμάτων τής ΙΧ Μεραρχίας, όπως διαβή τον Ποταμόν Έβρον βορείως τού Κουλελί Μπουργάς.
Το σημείον τής πήξεως τού ποταμού Έβρου είχα εκλέξη νοτίως τού Σουφλί και το είχον γνωρίση μόνον εις τον λοχαγόν τού επιτελείου Βύρωνα Καραπαναγιώτην, τέως Υπουργόν των Εσωτερικών. Η Μεραρχία Ξάνθης ή προοριζομένη να διαβή νύκτωρ τον ποταμόν ήτο κατηυλισμένη περί τα 15 χιλ. εκ τού σημείου ζεύξεως τού ποταμού, ωσαύτως το σύνταγμα ιππικού κατηυλίζετο παρά το Μπιντικλί εγγύς τού σημείου διαβάσεως. Αι λέμβοι ήσαν φορτωμέναι επί συρμού εις τον σιδηροδρομικόν σταθμόν Φερετζίκ.
Ορφανά της Ανατολικής Θράκης
Την πρωίαν τής 7ης 'Ιουλίου, ημέραν Παρασκευήν, υπέβαλα εις τον Διοικητήν Στρατιάς διαταγήν προς τάς υπ' αυτήν μονάδας ότι ή ήμέρα Χ τού σχεδίου είναι ή αύριον Σάββατον και συνάμα εισηγήθην εις αυτόν την υπογραφήν και αποστολήν τού έξής τηλεγραφήματος: “Πρωθυπουργόν Βενιζέλον-Αρχιστράτηγον Παρασκευόπουλον.
Απόψε άρχονται αι κύριαι επιχειρήσεις στοπ Προβλέπεται Κυριακήν κατασύντριψις εχθρικών δυνάμεων Ουζούν Κιουπρού και Τετάρτη Κατάληψις Αδριανουπόλεως.” Παρευρίσκετο εις το γραφείον τού Διοικητού την στιγμήν εκείνη ο αείμνηστος Βασιλεύς Αλέξανδρος.
Ό Διοικητής εδίστασε το πρώτον να υπογράψη το τηλεγράφημα, άλλά κατόπιν επίμονης μου ενισχυομένης εκ τής πεποιθήσεως ότι αι προπαρασκευαί μας υπέσχοντο αναμφισβητήτως την ραγδαίαν επιτυχίαν μας, το υπέγραψε. Ό Βασιλεύς Αλέξανδρος παρηκολούθη την σκηνήν προφανώς συγκεκινημένος.
Μόλις επήλθε το σκότος το Στρατηγείον τής Στρατιάς μετά τού Βασιλέως Αλέξανδρου ανεχώρησε σιδηροδρομικώς δια Διδυμότειχον, όπερ προωρίζετο υπό τού σχεδίου επιχειρήσεων ως σταθμός Διοικήσεως. Διερχόμενοι παρά το σημείον Πήξεως Της γέφυρας τού ποταμού, περί την 22αν ώραν, εβεβωαιώθημεν ότι ή γέφυρα είχε σχεδόν πηχθή και τα προοριζόμενα προς διάβασιν στρατεύματα είχον συγκενρωθή.
Περί το μεσονύκτιον εφθάσαμεν εις Διδυμότειχον και, βεβαιωθείς ότι τα τού σταθμού Διοικήσεώς είχον καλώς, απεσύρθην εις τινά Ισραηλητικήν οικίαν , ορισθείσαν ως κατάλυμά μου. 'Αλλά ευθύς μετ' ολίγον ήκουσα σφοδρότατον κανονιοβολισμόν προς την διεύθυνσιν Κουλελί Μπουργάς και, επειδή τούτο δεν ποοεβλέπετο υπό τού σχεδίου επιχειρήσεων, επείσθην αμέσως ότι προήρχετο εκ μέρους των Τούρκων, οίτινες, προφανώς, μόλις αντελήφθησαν τηλεφωνικώς την διάβασιν τού ποταμού υπό των Ελληνικών στρατευμάτων, απεφάσισαν να υποχωρήσωσι και εκ τούτου ο βομβαρδισμός.
Μόλις επήλθε το σκότος το Στρατηγείον τής Στρατιάς μετά τού Βασιλέως Αλέξανδρου ανεχώρησε σιδηροδρομικώς δια Διδυμότειχον, όπερ προωρίζετο υπό τού σχεδίου επιχειρήσεων ως σταθμός Διοικήσεως. Διερχόμενοι παρά το σημείον Πήξεως Της γέφυρας τού ποταμού, περί την 22αν ώραν, εβεβωαιώθημεν ότι ή γέφυρα είχε σχεδόν πηχθή και τα προοριζόμενα προς διάβασιν στρατεύματα είχον συγκενρωθή.
Περί το μεσονύκτιον εφθάσαμεν εις Διδυμότειχον και, βεβαιωθείς ότι τα τού σταθμού Διοικήσεώς είχον καλώς, απεσύρθην εις τινά Ισραηλητικήν οικίαν , ορισθείσαν ως κατάλυμά μου. 'Αλλά ευθύς μετ' ολίγον ήκουσα σφοδρότατον κανονιοβολισμόν προς την διεύθυνσιν Κουλελί Μπουργάς και, επειδή τούτο δεν ποοεβλέπετο υπό τού σχεδίου επιχειρήσεων, επείσθην αμέσως ότι προήρχετο εκ μέρους των Τούρκων, οίτινες, προφανώς, μόλις αντελήφθησαν τηλεφωνικώς την διάβασιν τού ποταμού υπό των Ελληνικών στρατευμάτων, απεφάσισαν να υποχωρήσωσι και εκ τούτου ο βομβαρδισμός.
Ζητήσας αμέσως τον λοχαγόν Καραπαναγιώτην εσπεύσαμεν δι' αυτοκινήτου και άμα τη χαραυγή εφθάσαμεν εις το πρατήριον της ΙΧ Μεραρχίας ,όπου συνηντήσαμεν τον στρατηγόν Λεοναρδόπουλον μετά τού Επιτελείου του. Ό βομβαρδισμός εξηκολούθη, άλλ' ασθενέστερος.
Ο στρατηγός εις σχετικήν ερώτησίν μου μού εξέθηκε την κατάστασιν, χωρίς να έχη διαμορφώση σαφή γνώμη περί τής αίτίας τού βομβαρδισμού. Τού εξέθηκα τότε την γνώμην μου ότι οι Τούρκοι αντιληφθέντες την διάβασιν των Ελληνικών στρατευμάτων υποχωρούν και του υπέδειξα την ανάγκην να σπεύση ή ΙΧ Μεραρχία να διαβή τον ποταμόν και να προσβάλη τον υποχωρούντα εχθρόν.
Οσοδήποτε και αν επέμεινα εις τούτο τονίζων ότι ο παρερχόμενος χρόνος είναι πολύτιμος, ότι ούτω ο εχθρός κερδίζει χρόνον και απομακρύνεται, ότι ο Διοικητής της Στρατιάς επί τη αναφορά μου πάντως θα υπέγραφε την διαταγήν τής προελάσεως, ο στρατηγός Λεοναρδόπουλος δεν επείσθη δηλώσας ότι προς τούτο είναι ανάγκη έγγράφου διαταγής τής Στρατιάς.
"Έσπευσα αμέσως να επανέλθω εις Διδυμότειχον και συναντήσας τον Διοικητήν της Στρατιάς αναμένοντα εις την πλατείαν μετά του Βασιλέως , Αλεξάνδρου τού ανέφερα την κατάστασιν και ο Διοικητής αμέσως συμφωνήσας προς τάς αντιλήψεις μου εξέδωσε διαταγήν διαβιβασθείσαν εις την ΙΧ Μεραρχίαν τηλεφωνικώς, ταυτοχρόνως δε δευτέρα διαταγή εστάλη δι' αεροπλάνου προς Την Μεραρχίαν Ξάνθης να σπεύση άνευ απωλείας χρόνου δι' αναγνωρίσεις και αναπτύξεις, διότι ο εχθρός υποχωρεί.
'Η Μεραρχία Ξάνθης πράγματι άμα τη λήψει τής διαταγής εξετέλεσε κατά την ημέραν ταύτην υπό το σφοδρότατον κυνικόν καύμα τού 'Ιουλίου πορείαν 43 χιλιομέτρων. Η ΙΧ Μεραρχία διέβη την γέφυραν, αλλά δεν ηδυνήθη να συνάντηση τον εχθρόν, όστις κερδίσας χρόνον υπεχώρησε μακράν.
Το εσπέρας τού Σαββάτου το εις Καραγάτς ευζωνικόν Σύνταγμα παρασυρθέν υπό υποχωρούντων τουρκικών φυλακίων ενέπεσεν εις ενέδραν εχθρικών τμημάτων παρά την γέφυραν 'Αδριανουπόλεως τού ποταμού Έβρου και απώλεσε έκτός μάχης περί τούς εξήκοντα και νεκρόν τον λοχαγόν Διαμάντην, το όνομα τού Οποίου έλαβεν ή γέφυρα , Αδριανουπόλεως. Ήσαν αι μόναι απώλειαι , τάς Οποίας υπέστη ή Στρατιά Θράκης.
Τα Τουρκικά στρατεύματα εξεκένωσεν προ τής πανταχόθεν πιέσεως την Αδριανούπολιν και εσπευσμένως υπεχώρουν προς την Βουλγαρίαν, την Κυριακήν δε το Ευζωνικόν σύνταγμα εισήλθεν εις , Αδριανούπολιν.
Η επίσημος και πανηγυρική είσοδος των Ελληνικών στρατευμάτων εις Αδριανούπολιν έλαβεν χώραν την Δευτέραν. Παρέτυχον και εις την είσοδον τού στρατού μας με επικεφαλής τον Διάδοχον Κωνσταντίνον εις , Ιωάννινα, άλλ' ή είσοδος εις Αδριανούπολιν με επικεφαλής τον Βασιλέα Αλέξανδρον μου προυξένησε συγκίνησιν ανωτέραν πάσης περιγραφής .Ο εμπνευσμένος λόγος του Μητροπολίτου Πολυκάρπου κατά την εν τω Μητροπολιτικώ ναώ τελεσθείσαν δοξολογίαν υπήρξε μνημειώδης και εσκόρπισε ρίγη συγκινήσεως.
Την μεσημβρίαν ο Βασιλεύς παρέθηκεν εις το Δημαρχείον πρόγευμα . Εκαθήμην αριστερά αυτού. Ή νεανική και ωραία μορφή του Αλεξάνδρου ηκτινοβόλει από χαράν δεν έπαυε επιδαψιλεύων εις πάντας περιποιήσεις, Στραφείς εις εμέ προς στιγμήν. “ξέρεις, μου λέγει, Καλογερά, θα σε κόψωμε μέσα , έπεσες στας προβλέψεις σου δύο μέρας έξω”. Ενεθυμήθην ότι ήτο παρών ότε εισηγούμην εις τον Στρατηγόν μου το τηλεγράφημα, δια τού όποίου προέβλεπα ως ημέραν καταλήψεως τής Αδριανουπόλεως την Τετάρτην και τω απήντησα: “δεν έχω αντίρρησιν Μεγαλειότατε, οπωσδήποτε εύχομαι έτσι πάντα να πέφτω έξω”
Η προέλασις των Ελλ. στρατευμάτων δια την κατάληψιν τής , Ανατολικής Θράκης μέχρι τής Μαύρης θαλάσσης και ή πλήρης εκκαθάρισης τής καταληφθείσης χώρας εξηκολούθη εντατικώς, Συνελήφθησαν πολλοί αιχμάλωτοι, μεταξύ των οποίων και ο Διοικητής των Τουρκικών στρατευμάτων Ταγιάρ.
'Η Μεραρχία Ξάνθης πράγματι άμα τη λήψει τής διαταγής εξετέλεσε κατά την ημέραν ταύτην υπό το σφοδρότατον κυνικόν καύμα τού 'Ιουλίου πορείαν 43 χιλιομέτρων. Η ΙΧ Μεραρχία διέβη την γέφυραν, αλλά δεν ηδυνήθη να συνάντηση τον εχθρόν, όστις κερδίσας χρόνον υπεχώρησε μακράν.
Το εσπέρας τού Σαββάτου το εις Καραγάτς ευζωνικόν Σύνταγμα παρασυρθέν υπό υποχωρούντων τουρκικών φυλακίων ενέπεσεν εις ενέδραν εχθρικών τμημάτων παρά την γέφυραν 'Αδριανουπόλεως τού ποταμού Έβρου και απώλεσε έκτός μάχης περί τούς εξήκοντα και νεκρόν τον λοχαγόν Διαμάντην, το όνομα τού Οποίου έλαβεν ή γέφυρα , Αδριανουπόλεως. Ήσαν αι μόναι απώλειαι , τάς Οποίας υπέστη ή Στρατιά Θράκης.
Τα Τουρκικά στρατεύματα εξεκένωσεν προ τής πανταχόθεν πιέσεως την Αδριανούπολιν και εσπευσμένως υπεχώρουν προς την Βουλγαρίαν, την Κυριακήν δε το Ευζωνικόν σύνταγμα εισήλθεν εις , Αδριανούπολιν.
Η επίσημος και πανηγυρική είσοδος των Ελληνικών στρατευμάτων εις Αδριανούπολιν έλαβεν χώραν την Δευτέραν. Παρέτυχον και εις την είσοδον τού στρατού μας με επικεφαλής τον Διάδοχον Κωνσταντίνον εις , Ιωάννινα, άλλ' ή είσοδος εις Αδριανούπολιν με επικεφαλής τον Βασιλέα Αλέξανδρον μου προυξένησε συγκίνησιν ανωτέραν πάσης περιγραφής .Ο εμπνευσμένος λόγος του Μητροπολίτου Πολυκάρπου κατά την εν τω Μητροπολιτικώ ναώ τελεσθείσαν δοξολογίαν υπήρξε μνημειώδης και εσκόρπισε ρίγη συγκινήσεως.
Την μεσημβρίαν ο Βασιλεύς παρέθηκεν εις το Δημαρχείον πρόγευμα . Εκαθήμην αριστερά αυτού. Ή νεανική και ωραία μορφή του Αλεξάνδρου ηκτινοβόλει από χαράν δεν έπαυε επιδαψιλεύων εις πάντας περιποιήσεις, Στραφείς εις εμέ προς στιγμήν. “ξέρεις, μου λέγει, Καλογερά, θα σε κόψωμε μέσα , έπεσες στας προβλέψεις σου δύο μέρας έξω”. Ενεθυμήθην ότι ήτο παρών ότε εισηγούμην εις τον Στρατηγόν μου το τηλεγράφημα, δια τού όποίου προέβλεπα ως ημέραν καταλήψεως τής Αδριανουπόλεως την Τετάρτην και τω απήντησα: “δεν έχω αντίρρησιν Μεγαλειότατε, οπωσδήποτε εύχομαι έτσι πάντα να πέφτω έξω”
Η προέλασις των Ελλ. στρατευμάτων δια την κατάληψιν τής , Ανατολικής Θράκης μέχρι τής Μαύρης θαλάσσης και ή πλήρης εκκαθάρισης τής καταληφθείσης χώρας εξηκολούθη εντατικώς, Συνελήφθησαν πολλοί αιχμάλωτοι, μεταξύ των οποίων και ο Διοικητής των Τουρκικών στρατευμάτων Ταγιάρ.
Ο εν Παρισίοις Πρωθυπουργός Βενιζέλος λαβών γνώσιν τούτου δια τηλεγραφικής μας αναφοράς διέταξεν αμέσως να μετενεχθή ο αιχμάλωτος Τούρκος στρατηγός εις Αθήνας και να τύχη περιποιήσεων αναλόγων τού βαθμού του, τού θ' όπερ προυξένησε γενικώς εξαιρετικήν εντύπωσιν.
Αλλά ακόμη περισσοτέραν εντύπωσιν ενεποίησεν εις τούς παρακολουθούντας τον στρατόν μας Ευρωπαίους δημοσιογράφους ή ανεπίληπτος συμπεριφορά προς τούς Τούρκους κατοίκους τής Θράκης των , Ελλήνων στρατιωτών.
Η τιμή, ή ζωή, ή περιουσία αυτών, ήτο μέχρι σχολαστικότητος σεβαστή από τους στρατιώτας μας. Δεν ήσαν τόσον αι αυστηαί διαταγαί τού στρατηγείου όσον ή έμφυτος εις τον Έλληνα λεπτότης και ευγένεια και ή εις μέγιστων βαθμόν αναπτυσομένη φιλοτιμία του, ή όποία τού υπηγόρευσε την καλήν προς τους κατακτηθέντας πληθυσμούς συμπεριφοράν.
Τόσον δε εγοητεύθη εκ τής συμπεριφοράς τού Έλληνος στρατιώτου ο εκ των ξένων παλαίμαχος δημοσιογράφος ανταποκριτής τού “Μόρνιγκ Πόστ” ώστε εις μίαν των συναντήσεών μας μού είπε επί λέξει: “Κύριε Έπιτελάρχα, εις το όνομά σας συγχαίρω τον Ελληνικόν στρατόν όχι τόσον δια τα σοφά σχέδια των επιχειρήσεων ,όσον δια την συμπεριφοράν του.
'Από τού Νέστου μέχρι τής Μαύρης Θαλάσσης ουδεμία εσημειώθη παρεκτροπή, κάθε στρατιώτης ενόμιζεν ότι περιφέρει επί των ώμων του την Ελλάδα δίδουσαν εξετάσεις καλής συμπεριφοράς ενώπιον τού πεπολιτισμένου κόσμου. Ούτε μία κότα, ούτε ένα αυγό εκλάπη, ουδέ ένας καν στρατιώτης όχι μόνον να θίξη, άλλά και να ατενίσει μίαν Τουρκάλαν. Εύγε...εύγε...”
Αυτός ήταν ο στρατός, τον όποίον εμόρφωσε και οργάνωσε ή Στρατιά Θράκης και δια τού όποίου ή Ελλάς έγραψε μίαν από τάς ωραιότερας και λαμπροτέρας σελίδας τής ένδόξου ιστορίας της. Ευγνωμοσύνη αιωνία ας οφείλεται εις τον εκλιπόντα ευπατρίδην Στρατηγόν Εμμ. Ζυμβρακάκην, τού oποίου τήν υπογραφήν φέρωσιν αι εμπνευσμέναι διαταγαί αίτινες εμόρφωσαν την Στρατιάν εκείνην και τιμή εις πάντας τους συνεργάτας μας τους επιμεληθέντας ολοψύχως δια την εκτέλεσιν τόσον των στρατιωτικών σχεδίων, όσον και των συστάσεων και υποδείξεων καλής συμπεριφοράς του στρατού μας προς τον Θρακικόν πληθυσμόν ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος.
Ελαχίστας απωλείας εστοίχισεν εις την Στρατιάν ή κατάληψις τής 'Ανατ. Θράκης. Εφηρμόσθη κατά γράμμα ή αρχή τής πσοσπαθείας τού να έπεσχωνται τα οριστικά αποτελέσματα και ή μείζών απόδοσις, χωρίς ο στρατός να υποβάλλεται εις ανωφελείς κόπους και πολλάς απωλείας.
Αυτός ήταν ο στρατός, τον όποίον εμόρφωσε και οργάνωσε ή Στρατιά Θράκης και δια τού όποίου ή Ελλάς έγραψε μίαν από τάς ωραιότερας και λαμπροτέρας σελίδας τής ένδόξου ιστορίας της. Ευγνωμοσύνη αιωνία ας οφείλεται εις τον εκλιπόντα ευπατρίδην Στρατηγόν Εμμ. Ζυμβρακάκην, τού oποίου τήν υπογραφήν φέρωσιν αι εμπνευσμέναι διαταγαί αίτινες εμόρφωσαν την Στρατιάν εκείνην και τιμή εις πάντας τους συνεργάτας μας τους επιμεληθέντας ολοψύχως δια την εκτέλεσιν τόσον των στρατιωτικών σχεδίων, όσον και των συστάσεων και υποδείξεων καλής συμπεριφοράς του στρατού μας προς τον Θρακικόν πληθυσμόν ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος.
Ελαχίστας απωλείας εστοίχισεν εις την Στρατιάν ή κατάληψις τής 'Ανατ. Θράκης. Εφηρμόσθη κατά γράμμα ή αρχή τής πσοσπαθείας τού να έπεσχωνται τα οριστικά αποτελέσματα και ή μείζών απόδοσις, χωρίς ο στρατός να υποβάλλεται εις ανωφελείς κόπους και πολλάς απωλείας.
Κατά την κατάρτισιν των σχεδίων επιχειρήσεων ως υπεύθυνος επιτελάρχης τής Στρατιάς ήμουν απολύτως προσηλωμένος εις την αρχήν ταύτην. Ούτως όταν ο Διοικητής τής ΙΧ Μεραρχίας υπέβαλε μετά την λήξιν των επιχειρήσεων έκθεσιν των πεπραγμένων και αφηγούμενος τα συμβάντα εν Καραγάτς και τάς, ως είπομεν, απωλείας τού ευζωνικού συντάγματος ετόνιζεν ότι “δια μίαν ακόμη φοράν ανεφάνη ή ορμή τού Έλληνος στρατιώτου . .”" εισηγήθην εις τον Διοικητήν τής Στρατιάς αμέσως διαταγήν, εις ην μεταξύ άλλων ετονίζοντο ταύτα. “ . . Είναι γνωστή ή ορμή του Έλληνος στρατιώτου και δεν υπήρχε ανάγκη να επέλθουν τόσον ανωφελείς απώλειαι, πρέπει δε να σημειωθεί ότι αν οι ηγήτορες δικαιούνται να επιβάλλωσι θυσίας προς παραγωγήν ενός έργου, δεν πρέπει εν τούτοις να επιβάλλωσι πεσισσοτέρας των όσων απαιτούνται, είναι δε αυτόχρημα εγκληματικόν να επιβάλλουν θυσίας εκεί ένθα δεν είναι αύται ποσώς απαραίτητοι.”
-'Απολύτως συμφωνήσας ο Διοικητής τής Στρατιάς υπέγραψε την διαταγήν ταύτην. Εις απαντητικήν του αναφοράν ο διοικητής τής ΙΧ Μεραρχίας παραπονούμενος εζήτησε να παραπεμφθή εις στσατοδικείον.
Και εδόθη ούτω και αύθις ή άφοομή εις το Επιτελείον τής Στρατιάς να τονίσει την ανάγκην του απολύτου σεβασμού προς την αρχήν τής φειδούς εις θυσίας ανωφελείς και απεστάλη εκ μέρους τής Στρατιάς ή έξής απάντησις: “Δια τής διαταγής μου ηννόουν τούτο ότι ηδύνατο να επιβληθώσι θυσίαι τινές προς εξακρίβωσιν τής πλήρους υποχωρήσεως τού εχθρού και τού δυνατού τής άμέσου καταλήψεως τής , Αδριανουπόλεως. άλλ' έπρεπε να γίνουν αι αναγκαίαι προβλέψεις να μη παρασυρθούν τα τμήμα τα εις ενέδραν και να υποστούν τάς όσας υπέστησαν απωλείας , επομένως ή Στρατιά δεν έχει την γνώμην ότι ενδείκνυται, η παραπομπή σας εις στρατοδικείον, τού θ' όπερ άλλως θα έπραττεν αφ' εαυτής εάν εν πάση περιπτώσει επιμένετε δύνασθε να επανέλθετε και θα παραπεμφθήτε εις στρατοδικείον.” Ο Διοικητής τής ΙΧ Μεραρχίας δεν επανήλθε.
Οπωσδήποτε δύναται, γενικώς να λεχθεί ότι αι προς κατάληψιν τής Θράκης επιχειρήσεις έληξαν άνευ σχεδόν σοβαρών απωλειών. Είναι δε τούτo εν' εκ των περιφάνων κατορθωμάτων , εξ' όσων πλείστα έχει αποδείξει ο Ελληνικός στρατός κατά την εμπόλεμον περίοδον , όταν και ότε ωδηγείτο υπό ηγετών τους οποίους ενέπνεε η νεωτέρα στρατιωτική επιστήμη , τα εκ του μεγάλου πολέμου διδάγματα , αλλά και ο πόνος και η στοργή προς τον Έλληνα στρατιώτην , μετά του οποίου συνεμερίζοντο πάσαν κακοπάθειαν και του οποίου δεν έπαυον να καθιστώσιν τον εν στρατοπέδω βίον όσον το δυνατόν ολιγότερον επαχθή.
ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΛΟΓΕΡΑΣ
Και εδόθη ούτω και αύθις ή άφοομή εις το Επιτελείον τής Στρατιάς να τονίσει την ανάγκην του απολύτου σεβασμού προς την αρχήν τής φειδούς εις θυσίας ανωφελείς και απεστάλη εκ μέρους τής Στρατιάς ή έξής απάντησις: “Δια τής διαταγής μου ηννόουν τούτο ότι ηδύνατο να επιβληθώσι θυσίαι τινές προς εξακρίβωσιν τής πλήρους υποχωρήσεως τού εχθρού και τού δυνατού τής άμέσου καταλήψεως τής , Αδριανουπόλεως. άλλ' έπρεπε να γίνουν αι αναγκαίαι προβλέψεις να μη παρασυρθούν τα τμήμα τα εις ενέδραν και να υποστούν τάς όσας υπέστησαν απωλείας , επομένως ή Στρατιά δεν έχει την γνώμην ότι ενδείκνυται, η παραπομπή σας εις στρατοδικείον, τού θ' όπερ άλλως θα έπραττεν αφ' εαυτής εάν εν πάση περιπτώσει επιμένετε δύνασθε να επανέλθετε και θα παραπεμφθήτε εις στρατοδικείον.” Ο Διοικητής τής ΙΧ Μεραρχίας δεν επανήλθε.
Οπωσδήποτε δύναται, γενικώς να λεχθεί ότι αι προς κατάληψιν τής Θράκης επιχειρήσεις έληξαν άνευ σχεδόν σοβαρών απωλειών. Είναι δε τούτo εν' εκ των περιφάνων κατορθωμάτων , εξ' όσων πλείστα έχει αποδείξει ο Ελληνικός στρατός κατά την εμπόλεμον περίοδον , όταν και ότε ωδηγείτο υπό ηγετών τους οποίους ενέπνεε η νεωτέρα στρατιωτική επιστήμη , τα εκ του μεγάλου πολέμου διδάγματα , αλλά και ο πόνος και η στοργή προς τον Έλληνα στρατιώτην , μετά του οποίου συνεμερίζοντο πάσαν κακοπάθειαν και του οποίου δεν έπαυον να καθιστώσιν τον εν στρατοπέδω βίον όσον το δυνατόν ολιγότερον επαχθή.
ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΛΟΓΕΡΑΣ
ΑΝ σας άρεσε αυτό το άρθρο κάντε κλίκ..ΕΔΩ... για να είστε οι πιο ενημερωμένοι αναγνώστες του διαδικτύου
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου